|
171
XII-bob. Neft va gazni tashish usullari
XII.1. Neft, gaz va neft mahsulotlarini tashish usullari
Odatda neft va gaz konlari ularni qayta ishlash zavodlaridan yoki boshqa
turdagi iste’molchilardan uzoqda joylashgan bo‘ladi. Shuning uchun neft va gazni
iste’molchiga
yetkazib berish katta kuch va mablag talab qiladi. Neft va neft
mahsulotlarini tashishni quyidagi to‘rt usuli mavjud.
Neft, gaz va
neft mahsulotlarini tashishning asosan to’rt xil usuli mavjud:
1) suv transporti (barja va tankerlarda tashish),
2) temir yo`l transporti (temir yo`l sisternalarida, konteynerlarda tashish),
3) quvur transporti (magistral quvur uzatgichlar orqali haydash),
4)avtomobil transportida.
Ayrim xolatlarda havo transportidan foydalaniladi.
Gaz holatida bo`lgan tabiiy gazlar faqat quvurlar orqali transport qilinadi.
Gazlarni, kontinentlararo tashish, suyultirilgan tabiiy gazlar holatiga keltirilib
(harorati
–
160
0
C) maxsus metan-tashuvchi tankerlarda transport qilinadi.
Har bir tashish usulining o`ziga yarasha kamchiliklar va afzalliklari mavjud.
Afzalligi: suv transporti bilan neft, neft mahsulotlari va suyultirilgan gaz va
tabiiy gazlarni, barja va tankerlarda, undan tashqari kichik sig`imli idish (bochka)
larda cheklanmagan miqdorda tashish mumkin.
Kamchiligi: agar so`z daryo yo`llari haqida ketadigan bo`lsa, daryolarning
uzunligi temir yo`l va magistral quvurlarning uzunligidan
ancha kattadir. Lekin ba‘zi
bir
hollarda suv transportida tashish ancha mablag` talab qilib, ya‘ni suv
transportining ish tartibi mavsumiy bo`lib daryolarning navigatsiya vaqti tugagandan
so`ng, daryoning boshlang`ich va oxirgi nuqtasidagi quyish-to`kish shahobchalarida
mahsulotlarni yig`ish uchun qo`shimcha sig`imli omborlar qurish lozim bo`ladi.
Yuqoridagi holat yuzaga kelgan vaqtda (navegatsiya vaqti tugashi bilan)
mahsulotlarni temir yo`l transporti orqali tashish uchun qo`shimcha mablag` sarf
qilish kerak bo`ladi.
Temir yo`l transporti bilan neft mahsulotlarning hamma turlari transport
qilinadi. Suyultirilgan neft gazlarini ham sisternalar, bunkerlar, mayda idish (bochka)
172
va maxsus konteynerlarda tashish mumkin. Temir yo`l transportidan foydalanish
–
ishlab chiqarilayotgan neft mahsulotlarining tovar aynalishi juda katta (unikal)
miqdorda bo`lgan hollarda, foydalanishning iqtisodiy samaradorligi jihatidan
qaraganda transport qilish maqsadga muvofiq bo`lmaydi.
Kichik hajmga ega bo`lgan neft mahsulotlarini (moylar, bitum va boshqalar)
tashishda temir yo’
l transporti, tashishning boshqa usullariga nisbatan eng qulayi
hisoblanadi. Temir yo`l transporti uzluksiz bo`lmasa ham, suv transportidagi
kuzatilgan tashish mavsumiyligi, temir yo`l transportida kuzatilmaydi. Shuning
uchun temir yo`l transportining davriyligi kamroqdir.
Temir yo`l transporti orqali neft-gaz mahsulotlarini tashish yilning hamma
mavsumida amalga oshirilishi mumkin.
Quvur uzatgichlar orqali transport qilish katta miqdordagi neft, neft
mahsulotlari va suyultirilgan gazlarini bir tomonlama tashish uchun xizmat qiladi.
Quvur uzatgichlarning boshqa usullardan afzallik tomonlari quyidagilardan iborat:
-
quvur uzatgichlar trassasining uzunligi boshqa tashish usullarinikiga
qaraganda kamroq, bundan tashqari quvurlar quruqlikdagi istalgan ikkita punkt
(nuqta) orasida, ular orasidagi masofaning uzunligidan qat
’
iy nazar yotqizilishi
mumkin;
-
quvur uzatgichlarning boshqa tashish usullardan farqi uning uzluksizligidadir,
bu esa o`z o`rnida mahsulot yetkazib beruvchilarning ish samaradorligini oshiradi va
uni iste
’
molchiga yetkazib berish to`xtovsiz amalga oshiriladi;
-
tashishning boshlang`ich va oxirgi nuqtalarda mahsulotlarni to`plash uchun
katta hajmdagi sig`imli idishlarga
bo’lgan
ehtiyoj yo`qoladi;
-
neft va neft mahsulotlarining yo`qotilishi (bekorchi sarfi) quvur
uzatgichlarda, boshqa usullarga nisbatan kam;
-
quvur
uzatgichlar
ko`proq
mexanizatsiyalangan
bo`lib
ularni
avtomatlashtirishni va uzoqdan turib boshqarishni tezroq amalga oshirish kerak.
Quvur uzatgichlarning kamchiligi
–
ularga metall sarfining ko`p miqdorda
bo`lishi va uzatish trassasining qattiqligi, ya
’
ni quvur yotqizilgandan so`ng uning
yo`nalishini o`zgartirish mumkin emas.
173
Bu asosiy tashish usullaridan tashqari neft va neft mahsulotlarini tashishda
avtomobillardan foydalanish ham muhim rol
o’
ynaydi. Neft mahsulotlari avtosisterna
yoki mayda idishlarda tashiladi. Avtamobillar asosan neft mahsulotlarini katta neft
omborlaridan kichiklariga yoki uni iste
’
molchilarga yetkazib berish uchun ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
