N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

bob. Neft, gaz, suv separatsiyasi

8. 
   1. Neftni tayyorlash asbob-uskunalari
   

Neftni yig‘ish va tayyorlash tizimi ulushiga konni jihozlash harajatlarining 50% ga yaqinrog‘i to‘g‘ri keladi. Bu tizimlar ulkan va metall talabchandir.
Neft va gazni konlarda tayyorlash uchun har xil turdagi asbob - uskunalar ishlatiladi. Bu asbob - uskunalar neftdan erigan gazni to‘liq ajratib olish, neftni qatlam suvlaridan to‘liq tozalash, neft tarkibidagi tuzlarni yuvish va qum zarrachalarini ajratib olish uchun xizmat qiladi.
Bu asbob - uskunalarga ajratgich, tindirgich, qizdirgich, sovutgich, aralashtirgich, elektrodegidrator, saqlagich va boshqalar kiradi.
Neftgaz qazib oluvchi korxonalarda ko‘pincha gorizontal tindirgichlar qo‘llaniladi. Aralashmani tindirish natijasida ikki qavat tindirilgan fazalar hosil bo‘ladi. Hali tindirilib ulgurilmagan aralashma ularning orasida joylashadi.
Tindirgichlarning asosiy vazifasi neft emulsiyalarini qizdirgichdan chiqqan oqimini qabul qilib, undan suvni ajralib chiqishini ta'minlashdir.
Neftdan suvning ajralib chiqishi har ikkala suyuqliklar zichliklari orasidagi tafovut hisobiga bo‘ladi. Tindirgichning ostki qismida suv yig‘iladi va suv yuzasiga neft ajralib chiqadi. Tindirgichning ostiga qum zarrachalari ham o‘tirib qoladi. Tindirgichdan suv chiqarib yuborilayotganda qum zarrachalari ham suv bilan birga chiqib ketadi va maxsus tozalagishda suvdan ajratib olinadi.
Hozirgi vaqtda neft va gaz qazib oluvchi korxonalarda tindirgichlarning har xil geometrik shaklini uchratish mumkin: gorizontal, vertikal va sferik. Bu qurilmalarning samaradorligi quyidagilarga bog‘liq:

1. 
   geometrik shakliga;
   
2. 
   fazoviy joylashishiga (gorizontal, vertikal);
   
3. 
   isitilgan mahsulotni kiritish usuliga;
   
4. 
   isitilgan mahsulotni tindirgichga uzatishdan oldin tayyorlashga.
   

Qizdirgichlar va sovutgichlar ko‘proq. gaz tayyorlashda ishlatiladi. Ular gazdagi kondensatni ajratib olish va gazni meyoriy holatga keltirish uchun xizmat qiladi.
Aralashtirgichda neft chuchuk suv bilan aralashtirilib, uning tarkibidagi tuzlar yuviladi.
Elektrodegidratorlar neft bilan birga emulsiya holida chiqqan qatlam suvlarini ajratib olish uchun xizmat qiladi. Emulsiyani parchalash (yoki suvni ajratib olish) maxsus elektrodlarga elektr quvvati yuborilishi natijasida suv tomchilari bir - bin bilan birlashib ketadi va sekin - asta elektrodegidrator tagiga ajralib chiqadi.
Emulsiya holatidagi neft - suv aralashmasini parchalash uchun deyemulsatsiya-apparatlaridan ham foydalaniladi. Bu apparatlarda maxsus reagentlar - deemulgatorlardan foydalanilgan holda emulsiyalar parchalanadi.
Saqlagichlar tayyor neft mahsulotini vaqtinchalik yig‘ish uchun omborxona sifatida qo‘llaniladi.
Neft konlarida odatda 100, 200, 300, 400, 700, 1000, 2000, 3000, 5000m³ hajmdagi saqlagichlar ishlatiladi. Temir yo‘l neft quyish estakadasiga qarashli omborxonalarda 7500 va 10000 m³ li saqlagichlar ham qurilishi mumkin.

8. 
   1.1. Neftni gazsizlantirishnig optimal bosqichlar
   sonini tanlash
   

Neft, gaz va gazokondensat konlaridan qazib olinayotgan quduq mahsuloti gaz aralashmalari, to‘yingan suv bug‘lari, og‘ir uglevodorodlar, suyuq uglevodorodlar (neft yoki kondensat), suv, tog‘ jinslarining qattiq zarrachalari va boshqa komponentlardan tashkil topgan murakkab geterogen sistemani namoyon qiladi. Shuning uchun gaz quvurlariga gaz uzatishdan oldin uni suyuq va qattiq fazalardan, hamda bug‘lar va og‘ir uglevodorodlardan ajratib olish kerak, negaki bosim va haroratning gaz quvurida o‘zgarishi natijasida kondensatsiya hodisasi yuz bermasligi lozim. Quduq mahsulotini gaz va suyuq fazalarga ajratish jarayoni separatsiya deb ataladi.
Ishlab chiqarish amaliyotida quduq mahsulotini ajratishning turli xil texnologik sistemalari qo‘llaniladi. Ajratish sistemasini tanlashda gaz suyuqlik oqimining tarkibi va fizik xossalari, quduqning texnologik ish rejimi, transport qilinayotgan gazga qo‘yiladigan talablar va boshqa faktorlar e'tiborga olinadi.
Neft va gazokondensat konlarida gazni ajratishning bosqichli sistemasi keng tarqalgan. Bosqichli ajratish sistemasida eng kamida ikkita bosqich bo‘ladi: biri - separator, ikkinchisi - rezervuar.

1. 
   rasmda neft va gazni bosqichli ajratishning prinsipial tarxi keltirilgan.
   

Neft konlarida neftdan gazni ajratishda va gazkondensat konlarda kondensatdan gazni ajratishda ko‘p bosqichli ajratish qulaymi yoki ush bosqichli?