N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

Reynolds sonini va Leybenzon formulasini aniqlash.
Reynolds sonining katta miqdorlarida A koeffitsiyenti unga bog'liq bo'lmay qo'yadi. Ya‘ni A=A(k/D) bo'ladi. Bunday hududga - mutloq g'adir - budir ishqalanish hududi yoki kvadratik tartibdagi harakat hududi deyiladi. Bu yerda A - doimiy kattalik va naporning yo'qotilishi tezlik kvadratiga to'g'ri proportsionaldir.
Laminar oqim (Re=2000) da gidravlik qarshilik koeffitsiyenti X Stoks formulasi orqali aniqlanadi:
A=64/Re
Laminar tartibdagi oqim qovushqoq neftlarni haydashda sodir bo'ladi. A ning turbulent oqimi (Re=3000) silliq ishqalanish xududidagi qiymati Blaziusning empirik formulasi bilan aniqlanadi.
A=0,3164/(Re)^0,25
bu formuladagi o'rta qovushqoqlikdagi neftni haydovchi quvurini hisoblashda foydalaniladi.
Ochiq turdagi neft mahsulotlari haydaydigan neft mahsulotlari quvuri bir qancha vaziyatlarda, undagi oqim tartibini kvadratik deb qabul qilib Shifrinson formulasi bilan hisoblash mumkin.
X=0,11(k/D)°,²⁵
Aralash ishqalanish hududidagi gidravlik qarshilik koeffitsiyentini aniqlash uchun universal formulalar ishlatiladi. Ulardan biri Altshul formulasi:
X=0,11(kD+68/Re)°²⁵
Altshul shuni ko'rsatadaki agar Rek/D<1° bo'lsa, u holda Blazius formulasi orqali, agar Rek/D>5°° bo'lsa, Shifrinson formulasi orqali aniqlash mumkin. Shunday qilib, Rek/D<1° ni silliq va aralash ishqalanishlar hududlari orasidagi chegara deyish mumkin. Rek/D=5°° ni esa aralash va mutloq g'adir - budir ishqalanish hududlari orasidagi chegara deyish mumkin. Ekvivalent g'adir - budirlik ko'rsatkichlari:
Yangi choksiz quvurlar uchun: k=°,°1-°,°2 mm, bir necha yil ishlatilgandan so'ng: k=°,15-,°3;
Yangi payvandlangan quvurlar uchun: k=°,°3-°,1 mm, bir oz zanglagan quvurlar uchun: k=°,1-°,2.
Diametri 377 mm gacha bo'lgan magistral neft quvurlari k=°,125 mm, katta diametrli quvurlar uchun k=°,1 ga teng deb qabul qilingan.
Stoks, Blazius va Shifrinson formulalari quyidagi umumiy ko'rinishga ega:
X=A/Re^m
Bu yerda A va m - doimiy kattalik, m - suyuqlik harakatining tartibi ko'rsatkichi deyiladi. Bu formulani Darsi - Veysbax tenglamasiga quysak va Re=4Q/(nDv) deb qabul qilsak, u holda Leybenzonning to'ldirilgan formulasini hosil qilamiz:
hT=e(Q2-^rnv^m)/(D^-^rn)L
bunda
e=8A/(4^mn^2-mg)
Leybenzon formulasi h_T ning Q ga bog'liqligi yaqqol ko'rinib turgan vaziyatlardagina qo'llanilishi mumkin.
mo_t A va в ning qiymatlari quyidagi jadvalda keltirilgan.

6. 
   1-jadval
   

Tartib	M	a	в, (с^2/м)
Laminar	1	64	128/ng=4.15
Turbulent	0,26	0,3164	0,24/g=0,026
Kvadratik ishqalanish
Hududi	0	Л	8Vn^2g=0,0827k

Quvur uzunligi bo'yicha umumiy bosimni yo'qolishi quyidagicha aniqlanadi.

H=h_ish +Ehm +Az
bu yerda, Eh_m - mahalliy qarshiliklardagi bosim yo'qolishlarining yig'indisi.
Az - quvur trassasini oxirgi va boshlang'ich nuqtalarining o'rtasidagi farqni ko'rsatuvchi belgi. Mahalliy qarshilik bo'yicha bosimning yo'qolishi quyidagi ifoda bo'yicha topiladi:
hm Apw 2g
bu yerda, £ - mahalliy qarshilik koeffitsiyenti. Uning qiymati mahalliy qarshilik turiga ko'ra jadval yordamida aniqlanadi. ф - to'ldirish koeffitsiyenti (turbulent rejim uchun ф=1, lominar rejim uchun uning qiymati Re va £ larga ko'ra grafik bo'yicha qabul qilinadi.
Nasos stansiyalarining asosiy jixozlari tanlanib ularni joylashtirish uchun hisob ishlari amalga oshiriladi. Neft va uning mahsulotlari magistral quvurlarining, nasos stansiyalarining asosiy jixozlariga, nasoslar va ularni harakatga keltiruvchi elektrodvigatellar kiradi.
Nasos stansiyalari soni umumiy ko'rinishdagi ifoda yordamida aniqlanadi.
n=il+Az/N_st
bu yerda I - quvur uzunligi, agar davon nuqtasi bo'lsa, shungacha bo'lgan masofa km. Nst - stansiyada hosil qilinayotgan bosim.
Agar stansiya markazga intilma nasoslar bilan jixozlangan bo'lsa, kerakli bosim stansiya kommunikatsiyalarida bosimning yo'qolishini hisobga olib, nasos stansiyalari soni quyidagicha topiladi.
n =il+Az/N_t—Ah
bu yerda N— quvur ichidagi hisobli bosim. U ishlatiladigan quvurning chidamlilik qobiliyatiga ko'ra aniqlanadi. Ah - stansiya quvur kommunikatsiyalarida yo'qotishlardan tashkil topgan qo'shimcha bosim, m da.

5. 
   2.1. Murakkab neft quvurlari tizimi gidravlik hisobi
   

mm
Quvurning mahkamligiga yuqori talablar qo'yiladi. Chunki quvurlar yer ostida joylashtirilgan bo'lib, ularga ichki va tashqi kuchlar ta‘sir qiladi. Ichki kuch ta‘siriga neft va gazlarni tashish jarayonida quvur ichida hosil bo'ladigan bosimlar, tashqi kuch ta‘sirlariga tuproqning og'irlik bosimi, tuproq haroratini o'zgarishidagi ta‘sirlar (quvurning uzunligi va ko'ndalang kesimi bo'yicha hosil bo'ladigan kuchlanishlar) quvur va izolyatsiya qoplamalarining ta‘sirlari. Magistral quvurining mahkamligini yuqori bo'lishi bilan bir qatorda, ular payvand - bo'luvchanlik, korroziyaga va eskirishga chidamlilik xususiyatlariga ega bo'lishlari hamda yengil, arzon bo'lishi kerak. Umuman quvur mahkamligini ta‘minlash, uni avariyasiz ishlashini, atrof - muhit musaffoligini saqlashda katta omil bo'lib xizmat qiladi. Quvurlarni mahkamligi ularning devori qalinligining to'g'ri tanlanishiga bog'liq. Quvurlarni devori qalinligi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

Quvur uzunligi quyidagicha aniqlanadi:

bo'yicha siquvchi kuchlanish bo'lganda devor qalinligi n • P • Dtash с = —, ; mm 2(^ P + n • P)

с ^П • ^P • Dtash . Z (Д + n • P)^;

bu yerda, Dtash - quvurni tashqi diametri, mm. P - quvur ichidagi normativ ishchi bosim, kg.s/sm² n - quvurdagi ortiqcha bosim koeffitsiyenti, - quvurni ichki o'qi bo'yicha kuchlanish holatini hisobga oluvchi koeffitsiyent.

5. 
   3. Gaz quvurlarining texnologik hisobi
   

Magistral gaz quvurlarini texnologik hisobiga, gazlarni quvurlardan jo'natish jarayoni bilan bog'liq bo'lgan kattaliklarni aniqlash kiradi. Texnologik hisoblashlar tarkibiga quvurlarning gidravlik hisobi kirib, unda quvurlarda bosim yo'qolishi, kompressorlar o'z ichiga oladi. Texnologik hisoblar magistral gaz quvurini loyihalash bo'yicha qabul qilingan normalar asosida amalga oshiriladi.
Quvurlarni texnologik hisoblarini amalga oshirish uchun quyidagi ma‘lumotlar kerak bo'ladi:

• 
  gaz kimyoviy tarkibi va fizik ko'rsatkichlari;
  
• 
  quvurning yillik gaz o'tkazuvchanlik qobiliyati;
  
• 
  quvurning umumiy uzunligi;
  
• 
  gazning harorat ko'rsatkichlari;
  
• 
  trassa profil chizmasi va geologik sharoitlar;
  
• 
  elektr ta‘minoti manbasidan va yo'ldan uzoqligi to'g'risidagi ma‘lumotlar va boshqalar.