N. T. Shoyusupova aholi ish bilan bandligi

12.11-chizma. Mehnat potensialining shakllanish jarayonlari 
 
hisoblanib,  uning  harakatlariga  mavjud  sharoitlar  hamda  iste’mol  sifati  kabi 
ko’rsatkichlar  katta  ta’sirga  ega.  Demografik  holatlar  natijasida  shakllangan  mehnat 
potensiali  ishlab  chiqarishning  bosh  omili  bo’lib,  uning  asosida  YaMM  hamda 
daromadlar  yaratiladi,  bu  esa  iqtisodiy  ravnaq  demakdir.  Iqtisodiy  taraqqiyot  ishlab 
chiqarish,  infratuzilma  va  shart-sharoitlarning  rivojlanishi  hamda  takomillashuviga  olib 
kelsa, daromadlar esa aholi farovonligining asosi hisoblanadi. 
Demografik  jarayonlar,  ya’ni  aholi  sonining  qo’payishi,  o’sish  xususiyatlari  va 
sur’ati,  tug’ilish  darajasining  o’zgarishi,  o’lim  darajasi,  kishilarning  yosh-jins  tarkibi, 
nikohda bo’lish, avlodlar almashinuvi; uzoq yoqi qisqa umr ko’rish, jismoniy balog’at va 
oila tarkibi kabilar butun jamiyat rivojlanishi bilan o’zaro uzviy aloqadadir. Ular jamiyat 
taraqqiyotiga  bog’liq  bo’lib,  bevosita  ta’sir  o’tkazadi.  U  yoki  bu  davlatlarda  ijtimoiy-
iqtisodiy o’zgarishlar kyechishini osonlashtiradi yoki qiyinlashtiradi. Shuning uchun ham 
aholi  sonining  o’zgarishiga  aloqador  muammolar,  uning  hududiy  joylashuvi  va 
iqtisodiyotga  tat’siri  turli  fan  vakillari  –  iqtisodchilar,  demograflar,  sotsiologlar, 
geograflar, huquqshunoslar, tibbiyotchilar diqqatini doimo jalb etib keladi. 
Demografik vaziyat har doim o’ziga xos xususiyatga ega bo’lib,  aholining tabiiy va 
mexanik  (migratsion)  harakatlarida  namoyon  bo’ladi.  Mamlakatimizda  bu  jarayonlar 
murakkab  ko’rinishga  ega  bo’lib,  tug’ilishning  nisbatan  yuqoriligi  va  unga  mos  ravishda 
aholi  tabiiy  o’sishining  tezkor  sur’ati  bilan  izohlanadi.  O’zbekiston  Respublikasi 
aholisining  umumiy  soniga  ko’ra,  Markaziy  Osiyo  davlatlari  ichida  birinchi,  MDH 
tarkibiga  kiruvchi  mamlakatlar  o’rtasida  esa  uchinchi  (Rossiya  va  Ukrainadan  so’ng) 
o’rinni  egallaydi.  Shu  jihatdan  olganda,  O’zbekiston  yaqin  xorijiy  mamlakatlar  o’rtasida 
yetakchi  o’rinlardan  birini  egallaydi.  Yurtimizda  aholi  sonining  ko’payishi  bir  qancha