N. T. Alimxodjayeva z. A. Ikramova

Lyuis kislota va asoslari 
Lyuisning kislota va asoslar nazariyasi atomlarning tashqi elektron 
qavatining tuzilishiga asoslanadi. Ularning kislotali yoki asosli xossalalari elektron 
juftini berish yoki qabul qilishi bilan bog‗liq bo‗ladi. 
Lyuis kislotalari – bu elektron juftining akseptori bo‗lgan har qanday 
zarrachalar bo‗lsa, Lyuis asoslari elektron juftining donori bo‗lgan har qanday 
zarracha bo‗laoladi. Bu nazariya bo‗yicha FeCl
3
, AlCl
3
, BF
3
, C
2
H
5
+
, H
+ 
Lyuis 
kislotalari, NH
3
,
, 
RNH
2
, H
2
O, ROH, RSH,OH
-
, RO
-
, I
-
, H
-
kabilar Lyuis asoslari 
bo‗ladi. 
Yumshoq hamda qattiq kislotalar va asoslar 
 
Bu nazariyaga ko‗ra, Lyuisning kislota va asoslari o‗z navbatida yumshoq 
va qattiq turlarga bo‗linadi. Kichik elektrmanfiylikka ega bo‗lgan, kam 
qutblanadigan, qiyin oksidlanadigan elektron donorlari qattiq asos hisoblanadi. 
Bunday zarrachalar o‗z juft elektronini qattiq ushlab turadi. Bu NH
3
,
, 
RNH
2
, H
2
O, 
ROH, OH
-
, RO
-
zarrachalaridir. RSH, RS
-
, H
-
, I
-
zarrachalari yumshoq asos 
hisoblanadi. Chunki ular yuqori qutblangan, elektrmanfiyligi past, oson 
oksidlanadigan zarrachalardir. 
Kattiq kislotalarda atomlar kichik o‗lchamli, kam qutblanuvchi, va yuqori 
elektromanfiylikk ega bo‗ladi. Bu – N
+
, Na
+
, K
+
, Ca
2+
, Al
3+
, AlCl
3
kabi 
zarrachalardir. Yumshoq kislotalar – bu zaryadi kichik bo‗lib, o‗lchami katta 
bo‗lgan, elektromanfiyligi kichik bo‗lgan atomlarni tutgan zarrachalardir. Bu -Ag
+
, 
Cu
+
, Hg
2+
, I
+
, Br
+
zarrachalaridir. Qattiq kislotalar ko‗proq qattiq asosli markazga 
ta‘sir etsa, yumshoq kislotalar asosan yumshoq asosli markazni tanlab ta‘sir etadi.

---

72