N. Shodiev, B. Muranov, Sh. Axmedova. Pedagogik jarayonda testlardan foydalanish uslubiyati. O’quv-uslubiy qo‘llanma

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

29 

 

 

PEDAGOGIKA NAZARIYASI VA TARIXI BO‘YICHA 

TEST TOPSHIRIQLARI TUZISH USLUBIYATI 

 

Pedagogika  ta‟lim-tarbiya,  o„qish,  o„rganish  va  ma‟lumot 

olishni o„rganadigan nazariy va amaliy fanlardan biridir.  

Zamonaviy  pedagogika  bolalar  ta‟limi,  tarbiya  nazariyaisi, 

madaniy-maorif, 

tashviqiy-targ„ibot, 

o„quv-o„qitish 

muammolarini o„zida mujassamlashtirgan yaxlit, tugal tizimdir. U 

quyidagi qismlardan iborat: 



 Didaktika-ta‟lim va o„qitish nazariyasi; 



 Tarbiya nazariyasi; 



 Maktab 

ishini 

tashkil 

etish 

va 

uni 

boshqarish-

maktabshunoslik; 



 Umumiy, 

aqliy, 

ruhiy, 

jismoniy 

rivojlanishda 

etishmovchiligi bo„lgan bolalar pedagogikasi-defektologiya; 



 Xususiy fanlarni o„qitish uslubiyati-xususiy uslubiyat; 



 

Ko„r  bolalar  ta‟limi,  tarbiyasi,  o„qitish  nazariyasi-

tiflopedagogika; 



 Kar va soqov bolalar pedagogikasi-surdopedagogika; 



 Nutqida  kamchiligi  bor  (duduq)  bolalar  pedagogikasi-

logopediya; 



 Pedagogika 

tarixi-ta‟lim-tarbiya, 

o„qish, 

o„qitish 

to„g„risidagi fikrlarning rivojlanishini o„rganish; 



 Maktab-internatlar pedagogikasi; 



 Kuni uzaytirilgan maktablar pedagogikasi; 



 Kasbiy-ta‟lim, mahorat, ishlab chiqarish pedagogikasi; 



 Oliy maktab pedagogikasi; 



 

O„rta maxsus, kasb-hnar ta‟limi pedagogikasi; 



 Maktabgacha ta‟lim-tarbiya pedagogikasi; 



 Qiyosiy pedagogika; 



 Sotsiologik ijtimoiy pedaggika; 



 Pedagogik psixologiya; 



 Davolash, tibbiyot pedagogikasi; 

---

30 

 



 Axloq tuzatish, mehnat pedagogikasi; 



 Harbiy pedagogika; 



 Shaxsiyat pedagogikasi va h.k. 



 

“Pedagogika”  kursi  o„qituvchi  kadrlarni  tayyorlash  bilan 

mashg„ul  bo„lgan  oliygohlar  va  pedagogika  o„quv  yurtlari 

talabalarining  ilmiy  uslubiy,  kasbiy  mahorat  tayyorgarligini 

asosini tashkil etadi. 



 Pedagogika  kursining  asosiy  maqsadi,  umumiy  o„rta  ta‟lim, 

o„rta  maxsus  ta‟lim,  oliy  ta‟lim  tizimida  pedagogik 

faoliyatga 

tayyorlanayotgan 

bo„lajak 

o„qituvchilarni 

zamonaviy  pedagogik  bilimlar  bilan  qurollantirish,  ularda 

tegishli  ko„nikma  va  malakalarni    shakllantirish  va 

rivojlanishtirishdan iboratdir. 



 Pedagogika kursini o„rganish jarayonida talabalarda quyidagi 

ko„nikma va malakalar shakllanadi: 



 Pedagogik  qonunlar  va  prinsiplar  asosida  o„quv-tarbiyaviy 

jarayonni tashkil etish; 



 Pedagogik  faoliyatni  rejalashtirish,  maqsad  va  vazifalarni 

belgilash, uzoq, o„rtacha va yaqin kelajakni ko„ra bilish; 



 

O„quvchilar  bilan  turli  xil  ta‟limiy  va  tarbiyaviy  tadbirlarni 

maktab,  o„rta  maxsus,  kasb-hunar  ta‟lim  muassasalari, 

hunar-texnika  bilim  yurtlari  va  boshqa  maktabdan  tashqari 

tarbiyaviy  muassasalar  hamkorligida  tashkil  etish,  amalda 

qo„llash; 



 

Ta‟lim  va  tarbiyaning  samarador  usullari,  vositalarini 

ma‟lum sharoitlarda, holatlarda qo„llash; 



 

O„qish,  dars  va  tarbiyaviy  tadbirlar  jarayonida  o„quvchilar 

faoliyatini samarali boshqarish; 



 

Ta‟lim va tarbiya maqsadlarida o„quvchilar jasoasini tashkil 

etish; 



 

O„quvchilar xulqi va faoliyatini taqdirlab borish; 



 

O„quvchilar  va  o„quvchilar  jamoasini  doimiy  ravishda 

o„rganish,  pedagogik  holatlarni,  ta‟lim-tarbiya  natijalarini 

---

31 

 

muntazam 

tahlil 

qilish, 

turli 

xil 

kamchilik 

va 

etishmovchiliklarning sabablarini aniqlab, tuzatib borish; 



 

O„z  ustida  doimo  ishlash,  pedagogika  fanining  eng  yangi 

yutuqlarini,  ilg„or  pedagogik  tajribalarni  qo„llash,  ilmiy 

izlanish  bilan  shug„ullanish,  ishga  ijodiy  munosabatda 

bo„lish, o„z faoliyatida rsmiyatchilikka yo„q qo„ymaslik; 



 Sinf  rahbari,  tarbiyachi,  fan  o„qituvchisining  funksiyalarini 

o„rganish,  muvaffaqiyat  bilan  amalga  oshirish,  ta‟limiy-

tarbiyaviy,  sinfdan  va    maktabdan  tashqari  ishlarni  samarali 

tashkil etish, ota-onalar qo„mitasi, o„quvchilar va “Kamolot” 

yoshlar  ijtimoiy  harakati  bilan    ishlarni  muvaffaqiyatli 

tashkil etish. 



 

“Pedagogika  nazariyasi  va  tarixi”  kursidan  tuzilgan 

namunaviy o„quv dasturnomasida mashg„ulotlarga ajratilgan 

vaqt  quyidagicha  taqsimlangan:  leksiya-ma‟ruza,  seminar, 

laboratoriya-amaliy mashg„ulotlari shakllarida olib boriladi. 



 Chizmadan  pedagogik  kadrlar  tayyorlash  bilan  mashg„ul 

bo„lgan oliygohlarda o„rganilayotgan pedagogika fani o„quv 

dasturining mazmuni ta‟riflangan. 

O„E-I-pedagogikaning ilmiy asoslari; 

O„E-II-yagona  pedagogik  jarayonda  tarbiyaning  nazariy 

asoslari; 

O„E-III-ta‟lim tizimini tashkil etish; 

O„E-IV-korreksion (maxsus) pedagogika; 

O„E-V-pedagogika tarixi. 

Ushbu o„quv element (I-II-III-IV-V)lari ham o„z navbatida bir 

necha  o„quv  elementlariga  bo„linadi:  (bizning  hisobimizga  ko„ra 

ular 100 dan ortiq): 

O„E-I-pedagogikaning predmeti, metodologik asoslari; 

O„E-1”-pedagogika  ta‟lim  va  tarbiya  haqidagi  fan  sifatida, 

uning asosiy toifalari; 

O„E-2”-pedagogikaning  metodologik  asoslari,  tarbiya 

maqsadlari va shaxsning rivojlanish faktorlari; 

O„E-3”-ijtimoiy tizimlar pedagogikasining tanqidiy tahlili; 

O„E-4”-pedaggik izlanishlar uslublari; 

---

32 

 

O„E-2-pedagogik  jarayon-yoshlarning  har  tomonlama 

rivojlanishining asosiy omili sifatida; 

O„E-5”-pedagogik jarayon to„g„risida; 

O„E-6”-ta‟lim-tarbiyaning ijtimoiy xususiyatlari; 

O„E-7”-pedagogik  jarayonning  umumiy  tuzilishi  va 

qonuniyatlari; 

O„E-3-yaxlit pedagogik jarayonning prinsiplari; 

O„E-8”-yaxlit pedagogik jarayonning prinsiplari; 

O„E-9”-pedagogik jarayonning prinsiplari tavsiflari; 

O„E-10”-tamoyillarning 

o„zaro 

aloqasi, 

bog„liqligi 

to„g„risida; 

O„E-4-pedagogik jarayonni tashkil etish uslubiyati; 

O„E-11”-pedagogik jarayonni ilmiy asosda tashkil etish; 

O„E-12”-pedagogik jarayonni jadallashtirish; 

O„E-13”-pedagogik jarayonni qulaylashtirish; 

O„E-5-o„qituvchi pedagogik jarayonni tashkil etish ijodkori, 

tashabbuskori sifatida; 

O„E-14”-o„qituvchi-pedagogik  jarayonda  muhim,  hal 

qiluvchi siymo sifatida; 

O„E-15”-pedagogik faoliyatning o„ziga xos xususiyatlari; 

O„E-16”-o„qituvchining  kasbiy  mahorat  tarkibiy  qismlari 

(faolicht modeli); 

O„E-17”-o„qituvchining 

shaxsiy, 

kasbiy 

mahorat, 

xislatlarining shakllanish jarayoni (tayyorgarlik modeli); 

O„E-18”-pedagogik mehnatini ilmiy tashkil etish; 

O„E-II-Tarbiyaning nazariy asoslari; 

O„E-6-tarbiyaning mazmuni va mohiyati; 

O„E-19”-tarbiya-shaxsiyatning  bir  maqsadga  yo„naltirilgan 

holda shakllantirish va rivojlantirish jarayoni sifatida; 

O„E-20”-tarbiya natijasining mazmuni; 

O„E-21”-o„z-o„zini tarbiyalash va qayta tarbiyalash; 

O„E-22”-tarbiyasi  buzuq  bolalar  bilan  ishlash,  huquqiy 

tarbiya; 

O„E-7-Tarbiya usullari; 

O„E-23”-asosiy tushunchalar va tartiblashtirish; 

---

33 

 

O„E-24”-shaxsiyatni shakllantirish uslublari; 

O„E-25”-faoliyatni  tashkil  etish  va  ijtimoiy  xulqni 

shakllantirish uslublari; 

O„E-26”-faoliyat va xulqni rivojlantirish uslublari; 

O„E-27”-tarbiyada  nazorat,  o„z-o„zini  nazorat  qilish  va  o„z-

o„zini baholash uslublari; 

O„E-28”-tarbiyada  samarador  va  eng  qulay  uslublarni 

amalda qo„llash sharoitlari; 

O„E-8-Dunyoqarashni shallantirish; 

O„E-29”-dunyoqarashning asosiy belgilari va mohiyati; 

O„E-30”-o„quvchilar dunyoqarashining shakllanishini asosiy 

yo„llari va vositalari; 

O„E-31”-diniy tarbiya; 

O„E-9-Aqliy tarbiya; 

O„E-32”-aqliy tarbiyaning vazifalari va asosiy yo„llari; 

O„E-33”-o„quv mehnati madaniyatini tarbiyalash; 

O„E-34”-ilmiy-texnika taraqqiyoti sharoitida o„quvchilarning 

aqliy tarbiyasi; 

O„E-10-G„oyaviy-vatanparvarlik tarbiyasi; 

O„E-35-“-g„oyaviy-vatanparvarlik tarbiyasining mazmuni va 

vazifasi; 

O„E-36”-vatanparvarlik,  baynalminallik  va  g„oyaviylik 

tarbiyasi; 

O„E-37”-g„oyaviy-vatanparvarlik  tarbiyasining  shakl  va 

uslublari; 

O„E-38”-xalqparvarlik va tinchlik tarbiyasi; 

O„E-39”-tabiatni muhofaza qilish tarbiyasi; 

O„E-40”-mehnatga  va  intizomga  ongli  munosabatni 

tarbiyalash; 

O„E-41”-sog„lom turmush tarzining tavsifi; 

O„E-II-Mehnat tayyorgarligi; 

O„E-42”-mehnat tarbiyasining nazariy-metodologik asoslari; 

O„E-43”-iqtisodiy tarbiyaning maqsad va vazifalari; 

O„E-44”-o„quvchilarning kasb tanlash asoslari” 

O„E-45”-mehnat tarbiyasining shakl va mazmuni; 

---

34 

 

O„E-46”-o„quvchilarni  ijtimoiy  foydali,  unumli  mehnati-

tarbiya vositasi sifatida; 

O„E-12-Estetik (go„zallikni tushunish) tarbiyasi; 

O„E-47”-go„zallikni  tushunish  tarbiyasining  maqsad  va 

vazifalari; 

O„E-48”-go„zallikni tushunish tarbiyasining tizimi; 

O„E-13-Jismoniy tarbiya; 

O„E-49”-jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari; 

O„E-50”-jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari; 

O„E-51”-jismoniy tarbiyani tashkil etish shakllari; 

O„E-52”-jismoniy  tarbiya  bo„yicha  sinfdan  va  maktabdan 

tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish; 

O„E-14-Jamoaning  shakllanishi  va  uning  o„quvchi  shaxsiga 

ta‟siri; 

O„E-53”-shaxsning  jamoada  shakllanishi-tarbiyaning  asosiy 

g„oyasidir; 

O„E-54”-jamoaning tuzilishi va belgilari; 

O„E-55”-bolalar jamoasining shakllanish jarayoni; 

O„E-15-Maktabda o„quvchi yoshlar uyushmasi; 

O„E-56”-yoshlar uyushmasida tarbiyaviy ishlar; 

O„E-57”-yoshlarning mehnat birlashmalari; 

O„E-58”-yoshlar  uyushmasida  o„z-o„zini  boshqarishni 

tashkil etish; 

O„E-16-Maktabda sinf rahbarining faoliyatini tashkil etish; 

O„E-59”-sinf rahbari tarbiyaviy ishlarning tashkilotchisidir; 

O„E-60”-sinf rahbarining tashkiliy-pedagogik ishlari; 

O„E-61”-sinf  rahbarining  ishini  tashkillashtirish  va  hisobga 

olish; 

O„E-17-Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar; 

O„E-62”-sinfdan  va  maktabdan  tashqari  ishlarni  tashkil 

etishning asosiy prinsiplari va vazifalari; 

O„E-63”-sinfdan  tashqari  ishlarning  mazmuni,  shakl  va 

uslublari; 

O„E-64”-maktabdan  tashqari  tarbiyaviy  muassasalarda 

ishlarning shakl va uslublari; 

---

35 

 

O„E-18-Maktab, oila va jamoatchilik hamkorligi; 

O„E-65”-maktab tarbiya tizimida etakchi bo„g„in sifatida; 

O„E-66”-oila tarbiyasi; 

O„E-67”-maktab,  oila  va  jamoatchilikning  hamkorligini 

amalga oshirishning shakllari; 

O„E-68”-kuni  uzaytirilgan  guruhlarda  mashg„ulotlarlarni 

tashkil etish; 

O„E-3-Ta‟limning nazariy asoslari. Didaktika. 

O„E-69”-didaktikaning maqsad va vazifalari; 

O„E-70”-didaktika va uning asosiy toifalari, yo„nalishlari; 

O„E-71”-didaktikaning dolzarb muammolari; 

Boshqa ta‟lim nazariyalarining tanqidiy tahlili: 

O„E-20-Ta‟lim jarayoni  va uning nazariy asoslari; 

O„E-72”-ta‟limning funksiyalari; 

O„E-73”-ta‟lim jarayonining tuzilishi; 

O„E-74”-o„quv jarayonida o„qituvchining roli va o„rni; 

O„E-75”-ta‟lim jarayonida o„quvchi faoliyatining psixologik 

asoslari; 

O„E-76”-o„qituvchi  va  o„quvchilarning  turli  ta‟limiy  va 

tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishdagi faoliyatlari; 

O„E-21-Ta‟lim mazmuni; 

O„E-77”-ma‟lumotning umumiy tavsifi; 

O„E-78”-maktabdan  va  boshqa  tashkilot  muassasalarida 

ta‟lim mazmunini takomillashtiruvchi hujjatlar; 

O„E-79”-politexnik, kasbiy va umumiy ma‟lumotning o„zaro 

bog„liqligi; 

O„E-80”-chet elda ta‟lim mazmuni; 

O„E-22-Ta‟lim vositalari va mazmuni; 

O„E-81”-ta‟lim  uslublari  haqida  umumiy  tushuncha  va 

ularning klassifikatsiyasi (tartiboti); 

O„E-82”-ta‟lim 

jarayonida 

o„quvchilar 

faoliyatini 

rag„batlantirish uslublari; 

O„E-83”-o„quv-o„rgatish faoliyatini tashkil etish uslublari; 

O„E-84”-ta‟limda  nazorat  va  o„z-o„zini  nazorat  qilish 

uslublari; 

---

36 

 

O„E-85”-ta‟limninrg eng samarador uslublarini tanlash; 

O„E-86”-ta‟lim vositalari. Ta‟limda  EHMning qo„llanilishi; 

O„E-23-Ta‟limning tashkiliy shakllari: 

O„E-87”-dars-ta‟limning asosiy shakli sifatida; 

O„E-88”-ta‟limning sinf-dars tizimi; 

O„E-89”-ta‟limning sinfdan va maktabdan tashqari shakllari; 

O„E-IV-Maktabshunoslik asoslari: 

O„E-24-Maktabni boshqarish; 

O„E-90”-xalq ta‟limini boshqarishning asoslari; 

O„E-91”-ta‟limiy va tarbiyaviy muassasalar; 

O„E-92”-ichki nazoratni tashkil etish; 

O„E-93”-maktab hujjatlari; 

O„E-94”-maktab moddiy-texnik bazasini yaratish; 

O„E-25-Maktabda uslubiy ishlarni tashkil etish: 

O„E-95”-pedagogik tajribani o„rganish va ommalashtirish; 

O„E-96”-mutaxassislarni  qayta  tayyorlash  va  malakasini 

oshirish tizimi; 

O„E-97”-o„qituvchilar attestatsiyasini va toifalarga ajratishni 

tashkil etish; 

O„E-98”-pedagogik mehnatni ilmiy tashkil etish; 

O„E-99”-ilm-fan  yutuqlarini  pedagogika  va  maktab  ishiga 

qo„llash asoslari va shakllari; 

O„E-100”-ta‟lim-tarbiya tizimida qonunchilik asoslari; 

O„E-101.  Ta‟lim  muassasasida  davlat  va  jamoat 

bosharuvining psixologik-pedagogik asoslari. Akademik litseylar, 

kasb-hunar  kollejlari  haqidagi  Nizom.  Ta‟lim  muassasasi  Ustavi-

rahbarlik va boshqarish tizimini aniqlovchi hujjat; 

O„E-102.  Ta‟lim  muassasasini  boshqarish  vazifalari  va 

prinsiplari.  Ta‟lim  muassasasi  direktori  va  uning  o„rinbosarlari, 

ularning huquqlari va majburiyatlari; 

O„E-103.  Pedagogik  jamoa  va  uning  ish  uslubiyotlari. 

Pedagog  kadrlar  malakasini    oshirish  va  ularni  attestatsiyadan 

o„tkazish, yosh o„qituvchilar bilan ishlash; 

---

37 

 

O„E-104. Ta‟lim muasasalarida (akademik litsey, kasb-hunar 

kollejlari)  ichki  nazorat  vazifalari,  prinsiplari,  tashkiliy  shakllari 

va metodlari. 

  

Yuqorida  ta‟kidlanganidek,  pedagogika  kursi  4  asosiy  qism 

(O„E  I,  O„EII,  O„EIII,  O„EIV),  25  bo„lim  (O„E  1,2,  .....O„E  25) 

hamda 100 ga yaqin mavzulardan (O„E 1”, 2”, .... O„E 100”) jami 

130  ga  yaqin  tarkibiy  qismlardan  iborat.  Ushbu  o„quv  fanini 

o„rganib chiqqan oliygohlar  talabalari, pedkollejlar o„quvchilari, 

aspirantlar, 

ilmiy 

izlanuvchilarning 

bilim, 

ko„nikma  va 

malakalarini  tekshirish,  baholash,  nazorat  qilishdan  oldin 

o„zlashtirish  bosqichlarini,  darajalarini  qat‟iyan  aniqlash  va  ular 

asosida  har  bir  bosqichga  muvofiq  testlar  darajalarini  va  testlarni 

mos holda ishlab chiqish zarur.