3.5. Modellarning monandligini tekshirish
Modellaming monanadlik mezonlari. Obyektning matematik
modeli uni qabul qilingan taxminiy o‘xshashlik doirasida aniqlash
hisoblanadi. Shuning uchun ham model va obyektda olinadigan
o ‘zgaruvchilarning qiymatlari bir - biridan farq qiladi. Bu yerda
modellarni haqiqiy obyektga yaqinligini o‘rnatish (modellarning
monandlini o ‘matish) masalasi yuzaga keladi. Avvalo, monandlikka
tekshirish va o ‘rnatishga yaqinlashish uchun obyekt va model-
laming mosligi haqida xulosa qilishga imkon beruvchi mezonlarni
ishlab chiqish zarur. Ular asosan dispersiyaviy tahlil va qoldiqlar
tahlili usullariga asoslanadi. Modellaming dispersiyaviy tahlili usuli
e[J\ 6 j ) =
) qoldiq kattaliklarini o‘lchash xatolik-
larini tavsiflovchi eu kattaliklar bilan solishtirish uchun ishlatiladi.
Bunday solishtirishdan foydalanib, tadqiqodchi modelning umumiy
monandligini
o‘matgani
kabi
keyinchalik
ham
modelning
ahamiyatsiz a’zolarini o‘chirish yordamida uni soddalashtiradi.
Buning uchun javobning qiymatlari model bo‘yicha hisoblanadigan
yoyilma
va
tajriba
ma'lumotlarining
yoyilmasiga
muvofiq
tavsiflanuvchi kvadratiar yig‘indisi kattaliklari hisoblanaai:
SS{ 1) - £ y 2
u u SS{2) =
= £ f W ' ,
(3.90)
l/ = l
u = l
Qoldiqlar deb ataluvchi e\p - y„ - f„J), ayirmalar o ‘zida tajriba
ma’lumotlarini aniq tavsiflovchi modellarning noqobil chegaralarini
namoyon qiladi. Ko‘rinib turibdiki, agar sinalayotgan model haqiqiy
bo‘lsa, unda o‘lchashlaming tajribaviy xatolari baholarida shubhasiz
qoldiqlar boMadi. Shuning uchun ham modellaming tajriba
natijalariga nomuvofiqligining umumiy oMchami SS(3) quyidagi
ko‘rinishda keltiriladi:
2 2 0
www.ziyouz.com kutubxonasi
(3.91)
ss(3) = 'Ziy»-fiJ)
) 2 ,
I/=l
*■ i.iii’.(ikiida 55(1) - kattalik kvadratlaming umumiy yig‘indisi;
W (.')
shartli regressiya kvadratlarining yig‘indisi va 55(3) -
I \ lulnitlnrning qoldiqli yig‘indisi deb ataladi. Eng kichik kvadratlar
iiMilii'M .isoslanib, hisoblangan yig‘indilar uchun quyidagi tenglik
i"
k
11
1
1 1
i ko'rsatiladi:
55(1) = 55(2) + 55(3).
(3.92)
I lispersiyaviy tahlilni o‘tkazishda har bir o‘lchash javobi bir
erkinlik darajasi bilan yoziladi. Shundan kelib chiqib, yagona
jnvohli vaziyatlar (chiqish o‘zgaruvchilari bir marta o ‘lchanadigan
v i/iyatlar) uchun n tajribalami tashkil qilishda kvadratlaming
iiiniimiy yig‘indisi 55(1) n erkinlik darajasiga ega bo‘ladi; 55(3)
(n
) erkinlik darajasiga va 55(2) pj erkinlik darajasiga ega {ps
j modellardagi parametrlar soni, 55(2) baholardan foydalanib
liisoblanadigan yig‘indi).
I ajribaning bir xil shartlarida o‘lchashlar takroran o‘tkazilganda
Do'stlaringiz bilan baham: |