K _
(1
- a ? L
( 2 . 4 1 1 )
ni topish mumkin, bu yerda L - to‘g‘ri yo'nalishdagi oqimning
miqdori.
Keyin bo‘lish vaqtining taqsimlanish dispersiyasi u
?=1
bo‘yicha
Pe ni yoki
x~f/(f+l) ni aniqlash mumkin.
Berilgan apparatning qandaydir oraliq kesimining oqib o‘tuvchi
zonasida qayd qilingan bitta C-egri chiziq bo‘yicha ham turg‘un
zonali modellaming parametrlarini aniqlash mumkin. Ko‘rinib
turibdiki, bu holda radioaktiv izotoplarni qo'llashga zarurat
sezilmaydi. Bu holda modellar parametri tajribaviy C-egri
chiziqning birinchi uchta moment bo‘yicha aniqlanadi. Birinchi
boshlang‘ich moment qiymati bo‘yicha apparatning oqib o ‘tadigan
qismidagi bo‘ylama aralashtirish jadalligini tavsiflovchi parametr,
ya’ni Pe yoki x topiladi. Keyin ikkinchi va uchinchi markazlashgan
yoki boshlang‘ich momentlaming tajribaviy qiymatlari bo‘yicha a
va K parametrlari aniqlanadi. a va K parametrlami topish uchun C-
egri chiziq markaziy momentlarining qiymatlaridan foydalangan
holda quyidagi formulalar qo‘llaniladi:
3(<
t
2 - c r 2")2
9My{cr2 - c r 2')(-~)
________________ ______
2[/^ -
- 3cr2° (cr2 - cr2" )]2 ’
(2 .4 1 2 )
(2.4 1 3 )
bu yerda, u 2 va /
2° - birinchi boshIang‘ich moment yordamida
topilgan Re yoki x qiymatlarini noturg'un zonali modelning mos
tenglamalariga qo‘yib hisoblanadi.
Modellaming topilgan parametrlarini (a, K va Pe yoki x)
hisoblanishini to‘g‘ri!igini tekshirish to‘rtinchi moment bo‘yicha
bajarilishi mumkin. Buning uchun, parametrlarning topilgan
qiymatlarini to‘rtinchi momentning tenglamasiga qo‘yib, M4
hisoblanadi. Hisoblangan M4 ning qiymatini tajribaviy C-egri chiziq
154
www.ziyouz.com kutubxonasi
bolyicha solishtirish olingan ma'lumotlaming aniqligini baholashga
imkon beradi.
Baypaslash. 2.26, a,b - rasmda ko'rsatilganidek, amaliyotda
baypaslashning ikki ko‘rinishi kuzatilishi mumkin:
2.26-rasm. Baypasli oqim strukturasining sxemasi:
a - indikator baypasga kirmaydi; 6 - indikator baypasga kiradi.
Deylik, javobning lajribaviy funksiyalari bo‘yicha baypaslovchi
oqim qismini aniqlash talab qilinsin.
Baypaslovchi oqimga indikator kirmagan holda indikatoming
apparatda o‘rtachabo‘lish vaqti quyidagiga teng:
co
\tCdt
f , = ± -----= -
(2-414)
\Cdt
^
o
yoki
(2.415)
(1
~a)v
bu ycnla.
a baypaslovchi oqimning ulushi.
Agar apparalning ishchi hajmi kma' l um yoki qandaydir boshqa
usul bilan aniqlansa, masalan «otsechka» (kesib tashlash) usuli
bilan, unda quyidagi bogMiqlikdan foydalanib, oqimning apparatda
ho'lish vaqtini hisoblash mumkin:
V
v
( 2 . 4 1 6 )
(2.415), (2.416) bogMiqliklardan quyidagilarni olamiz:
155
www.ziyouz.com kutubxonasi
- = 1
- a , a = 1 - - - .
(2.417)
h
h
t va
t
kattaliklar tajribaviy aniqlanadi va (2.417) bog‘liqlik
yordamida baypaslovchi oqimning ulushi a hisoblanadi.
Indikatorni baypaslovchi oqimga kirish holatini baypaslangan
to‘la aralashtirish apparati misolida ko‘rib chiqamiz. Yuvib ketish
usuli bilan tadqiqot olib borilgan holda tizirnning javob funksiyasi
27, a-rasmda ko‘rsatilgan ko‘rinishga ega:
Ss.
1
r i v
I
s.
£ 5 ( 0
C(i)
a)
T
g 8 ( 0
b)
r
C( t )
2.27-rasm. Baypaslovchi oqimni aniqlash: a - yuvib ketish usuli bilan;
b - indikatorni impulsli kiritish usuli bilan.
8
Apparat orqali o ‘tayotgan oqim va baypaslovchi oqimning
miqdori 2.27, a-rasmda ko‘rsatiIgan grafikdan oson aniqlanadi.
Amaliyotda egri chiziqlarning boshlang‘ich uchastkalari yuvilib
ketgan bo‘lishi mumkin va shuning uchun baypaslovchi oqimni
javobning barcha egri chizig‘i bo‘yicha aniqlash yaxshiroqdir.
Baypaslovchi oqim bilan aralashishguncha aralashtirgichdan
chiqayotgan oqimdagi indikatorning konsentratsiyasi quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
r
C' = Cbe ° .
(2.418)
Apparatdan oqimning chiqishida indikatorning balans tengla-
masi quyidagi ko‘rinishga ega:
vC = v 2C'+ u,C",
(2.419)
bu yerda
C" - baypaslovchi oqimdagi indikatoming kon-
sentratsiyasi,
t
> 0
da nolga teng (chunki yuvib ketish usuli
qo‘llanadi). Unda :
1 5 6
www.ziyouz.com kutubxonasi