2.3. Ideal aralashtirish va ideal siqib chiqarish
modellari
Bo‘lib o‘tishning vaqt bo'yicha taqsimlashini hisobga olib,
barcha o ‘zaro ta’sirlashuvchi diffuziyali va issiqlik oqimlarning
xilma-xilligini quyidagi tipik matematik modellar ko‘rinishida
shakllantirish mumkin: ideal aralashtirish, ideal siqib chiqarish,
diffuziyali, yacheykali, sirkulatsion va kombinatsiyalangan. Sanab
o‘tilgan
tipik modellar quyidagi
talablarga javob
beradi:
1)
ko‘rilayotgan
sharoitlarda
real
oqimning
asosiy
fizik
qonuniyatlarini aks ettiradi; 2) yetarlicha soddadir; 3) tajribaviy yoki
nazariy model parametrlarini aniqlashga imkon beradi; 4) konkret
jarayonlarni hisoblash uchun ulardan foydalanishga imkon beradi.
Bu paragrafda ideal aralashtirish va ideal siqib chiqarish
modellari ko‘rib chiqiladi.
Ideal aralashtirish modeli apparatga kirayotgan modda uning
butun hajmi bo‘yicha bir onda taqsimlanadigan apparatga muvofiq
keladi. Apparatning istalgan nuqtasida moddaning konsentratsiyasi
uning chiqishdagi konsentratsiyasiga teng. Ideal aralashtirish
modelining tenglamasi quyidagi ko'rinishda yoziladi:
V ~ = o(Ctir-C ),
(2.76)
bunda, Chr - moddaning kirishdagi konsentratsiyasi; C —
moddaning apparatdagi va chiqishidagi konsentratsiyasi; V — appa-
ratning hajmi; v - apparatdan o ‘tayotgan oqimning hajmiy sarfi.
Yuvib ketish usuli uchun kirish g‘alayonga ideal aralashtirish
modelining javobi C„ boshlang'ich konsentratsiyali kamayuvchi
eksponensial bog‘liqlikka muvofiqdir (2.9-rasmda 1-egri chiziq):
C(t) = C„e-,n
(2.77)
8 4
www.ziyouz.com kutubxonasi
r
c m
2.9-rasm. Ideal aralashtirish modeli uchun javob funksiyalari:
1- yuvib ketish usuli (indikatorni impulsli kiritish usuli);
2- indikatorni pog'onali kiritish usuli.
Impulsli g'alayonda tenglama o‘xshash ko‘rinishga ega, chunki
g miqdorda kiritilgan indikator butun hajm bo‘yicha bir onda
taqsimlanadi va uning yuvib ketilishi boshlanadi. Unda boshlang‘ich
konsentratsiya Cn = g / V ga teng. Mos ravishda uning appartdan
chiqishidagi konsentratsiyasining o‘zgarishi (2.77) tenglama bilan
tavsiflanadi (2.9-rasmdagi 1-egri chiziq).
Indikatoming pog‘onali kiritilganda konsentratsiyaning / = 0
vaqt momentida C = 0 dan C = CUr gacha sakrash ko‘rinishidagi
o‘zgarishiga bo'lgan javob funksiyasi quyidagi ko‘rinishni qabul
qiladi (2.9-rasmda2-egri chiziq):
C (0 = Cto( l - e-'/f).
(2.78)
Ideal aralashtirish apparatining uzatish funksiyasi modelning
kirish tenglamasini Laplas bo‘yicha o ‘zgartirish yordamida
aniqlanadi va quyidagi ko‘rinishga ega:
W(p) = - —
(2.79)
1 + tp
Ideal aralashtirish modeli ancha soddaligi bilan ajralib turadi.
Shu bilan bir qator hollarda uning qo‘llanishi to‘la asoslangan. Bu
birinchi navbatda akslantiruvchi to‘siqlari bor jadal aralashtiruvchi
apparatlarga tegishlidir (aralashtirgichli apparatlar, aralashtirish
8 5
www.ziyouz.com kutubxonasi
tezliklari katta bo‘lgan sharoitlardagi osti sferali silindrik apparatllar
va h.k.)-
Ideal
siqib
chiqarish
modelining
asosida
harakatga
perpendikular yo‘naIishda bir maromda taqsimlangan moddaning
aralashtirishsiz porshenli oqish farazi yotadi. Tizimda barcha
zarralarning bo‘lish vaqti bir xil va tizim hajmini suyuqlikning
hajmiy sarfiga nisbatiga teng. Bunday oqim, masalan, quvurli
apparatda suyuqlikning turbulentli oqish rejimida bo‘lishi mumkin.
Bu holda tezliklar profilini bir maromli, ya’ni oqimning ayrim
elementlarini bo'lish vaqti bir xil deb hisoblasak bo‘ladi. Ideal siqib
chiqarish modelining tenglamasi quyidagi ko‘rinishda yoziladi:
dC
dt
dC n
+ u — = 0,
dx
(2.80)
bunda, t — vaqt, x — i tezlik bilan bo‘ylama bo‘yicha ko‘cha-
yotgan moddaning koordinatasi.
Quyidagi boshlang‘ich
/ = 0, 0 < x < l d a C(0,x) = C4W
(2.81)
va chegaraviy x - 0, t > 0 da C(/,0) = Ckir{x)
(2.82)
shartlami qanoatlantiradigan (2.80) tenglamaning yechimi quyi-
dagicha:
w
h
C„(l ~tu),t <—,
u
Ckir( t - 1
-) , t > i .
u
u
(2.83)
(2.83) tenglamaning yechimidan kelib chiqadiki, ideal siqib
chiqarish apparati kirishidagi konsentratsiyaning ixtiyoriy o ‘zgarishi
uning chiqishida o ‘rtacha bo‘lish vaqti t - l i i (bunda, / - apparat
uzunligi) ga teng vaqtdan keyin sodir bo‘Iadi.
(2.83) tenglamaning yechimiga muvofiq ideal siqib chiqarish
modeli uchun impulsli va pog‘onali g'alayonlarga javoblar mos
ravishda2.10 va 2.1 l-rasmlarda ko‘rsati!gan:
8 6
www.ziyouz.com kutubxonasi
p
'l
'
II : |&
q
%
'w
'
Cchiq
1/
K
/
t = llu
>
t
Do'stlaringiz bilan baham: |