N. R. Yusupbekov, D. P. Muxitdinov texnologik jarayonlarni modellashtirish va

*a

1

>

!

|  

X>  5

<

i

E   “  

o

Tabiiy

Stoxastik

Dinamik

Uzluksiz

Real

Fizikaviy

JZ

s  5

>

E

'C

3

X

s

s- e 

■S  e  

■ s  8 -

i-s

QC  ■§

c   3

c   ■§

I I

■a

m

|

C   JC

1.3-rasm. Tizimlarning modellashtirish turlarining tasnifi.

Analogli modellashtirish.

Analogli 

modellashtirish  turli  darajadagi  anologiyalarni 

qo‘llashga  asoslanadi.  Faqat  oddiy  obyektlar  uchun  o‘rinli  boTgan 

eng  yuqori  darajalilari  toTiq  analogiya  hisoblanadi.  Obyektni  mu- 

rakkablashishi  bilan  keyingi  darajalardagi  analogiyalardan  foy- 

dalaniladi,  bunda,  analogli  model  obyektni  ishlashining  bir  nechta 

yoki faqat bir tarafini aks ettiradi.

Xayoliy ayoniy  modellashtirishda  maketlash  muhim  o‘ringa ega. 

Xayoliy  maket  real  obyektda  o'tadigan jarayonlar  fizikaviy  model-

13

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lashtirishga  imkoni  bo‘Imagan  yoki  modellashtirishning  boshqa 

turlarini  o ‘tkazishdan  oldin  qo‘llanilishi  mumkin  bo'lgan  hollarda 

qo‘llaniladi.  Xayoliy  maketlarni  qurish  asosida  analogiyalar  yotadi, 

biroq  odatda  obyektdagi  hodisalar  va  jarayonlar  orasidagi  sabab  - 

oqibat  bog‘lanishlarga  asoslanadi.  Agar  ba’zi  tushunchalar,  ya’ni 

alomatlarni  belgilashni  hamda  alomatlar  orasida  ma’lum  amallarni 

kiritsak,  unda  alomatli  modellashtirishni  amalga  oshirish  mumkin 

va  alomatlar  yordamida  tushunchalar  to‘plamini  aks  ettirish  mum- 

kin,  ya’ni  so‘zlardan  ayrim  gaplar  va  zanjirlar  tuzish  mumkin. 

Ko‘plik  nazariyasining  birlashtirish, 

kesishish 

va  to'ldirish 

amallarini  qo‘llab,  ayrim  belgilar  orqali  real  obyektlarga  tavsiflar 

berish  mumkin.