N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

2-amaliy mashg‘ulot
Mahalliy tuproqning ekin ekish uchun 
qulayligini aniqlash
Ishning maqsadi:
elash usuli bilan tuproq tarkibini aniqlashni 
o‘rganish.
Jihozlar:
teshiklari har xil kattalikdagi maxsus elaklar, tosh va tarozi, 
xokandoz, maxsus idishlar, soz qumloq, qumloq va qumli tuproq namunalari, 
lupa, xavfsizlik texnikasi qoidalari bo‘yicha yo‘riqnoma.
@edurtm_uz

---

169
5-rasm. 
Tuproq mexanik tarkibini dala sharoitida aniqlash jarayoni. 
4-rasm. 
Tuproqni elakda elash jarayoni.
Ishning bajarilish tartibi
Ish o‘rni xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilgan holda mahalliy tuproqning ekin 
ekish uchun qulayligini aniqlash bosqichma-bosqich tashkil qilinadi.
Birinchi bosqich
1. Tarozida har xil tuproqdan 100 grammdan tortib olinadi, ular teshiklari turli 
kattalikdagi elaklarga, yuqorida yirik, undan keyin mayda teshiklilari ustma-ust 
qo‘yilgan holda solinadi va elanib ajratiladi.
2. Birinchi elakda eng yirik, ikkinchi elakda undan maydaroq, uchinchisida esa 
qum va chang zarrachalari ajraladi. Birinchi va ikkinchi elakdagi tuproqlarni 
tarozida tortib, ular og‘irliklari daftarga yozib qo‘yiladi.
3. Qum bilan changni bir-biridan ajratish uchun stakandagi suvga oxirgi elakdagi 
tuproq solinib, yaxshilab aralashtiriladi va tindiriladi. Qum stakanning tubiga 
cho‘kadi, undan keyin loyqa, eng ustiga esa suv ajralib chiqadi (4-rasm).
Ikkinchi bosqich.
Har xil mexanik tarkibli tuproqlarni aniqlash
4. Tuproqning mexanik tarkibini his etish usuli orqali aniqlash ham mumkin. 
Buning uchun belgilangan joydan tuproq namunasi olinib, barmoqlar bilan ezib 
ko‘rish orqali tekshiriladi. Agar tuproqda qum bo‘lsa, g‘ichirlagan tovush beradi, buni 
barmoqlar orqali ham his etish mumkin (5-rasm).
1) qumli mexanik tarkibga 
ega tuproqni aniqlash 
jarayoni
2) loysimon mexanik 
tarkibga ega tuproqni 
aniqlash jarayoni
3) mexanik tarkibi o‘rta soz 
tuproqni lenta shakliga 
keltirish jarayoni
@edurtm_uz

---