N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

Q a ro rg a kelish. 
M aqsadga yetishish yo'llarm i va vositalarini tanlash jarayonida 
rejalashtirish, m otivlar kurashi bilan bog'langan bo'lib, qarorga kelish bilan tugaydi. 
Qarorga kelish-muayyan bir maqsadni va shu m aqsadga enshish y o 'lid a harakat 
usullandan birini tanlab olish demakdir. M otivlar kurashida buning m a’nosi shuki, 
motivlardan biri hal qiluvchi rol o'ynagan bo'ladi Masalan, kechqurun qayoqqa 
borish kerak - teatrgami yoki o 'rto g 'in in g yom gam i-degan m otivlar kurashi natijasida 
kishi bormoqchi bo'lgan joyi haqida qarorga keladi 
Q arorn i ijro etish 
Qaror 
unga muvofiq keladigan choralar ko'rish va harakat qilish uchun qabul qilinadi 
Qarordan harakatga o'tishni ijro qilish (yoki bajarish) deyiladi Irodaviy jarayonda eng 
muhim narsa-qabul qilingan qarorm ijro etishdir.
Irod aviy z o ‘r berish. 
Qabul qilingan qaror to 'g 'rid a n -to 'g 'ri, avtomatik ravishda 
am alga oshinlaverm aydi. Qabul qilingan qarorni am alga oshirish uchun ongli 
ravishda irodaviy z o 'r berish ham kerak. 
Irodaviy z o 'r berish ongning avvalo nerv- 
muskul apparatining zo'riqishida ifodalanadi va organizm ning tashqi ko'nnishlarida 
namoyon bo'ladi. Irodaviy z o 'r berishning ana shu ifodali tomoni odam ning iroda 
holatini tasvirlovchi badiiy asarlarda gavdalantirilganini ko'p uchratish mumkin.
S h a x sn in g irod aviy sifatlari
Kishining irodaviy sifatlari y a ’ni iroda kuchi, mustaqilligi jihatidan ayrim hollarda 
turlicha namoyon bo'ladi. 
Har bir kishida irodaning ayrim sifatlari umr bo'yi 
mustahkamlanib, shu odam ning xususiy sifatlari (y a’ni doimiy xislatlari) bo'lib 
qolishi mumkin. Shaxsning bu o 'zig a xos xususiyatlari xarakter xislatlari deb ataladi. 
Har bir kishidagi biron bir irodaviy sifatlam ing har qanday namoyon bo'lishi shu kishi 
xarakterinm g xislati bo'laverm aydi
Har qanday faoliyatmng, jum ladan o'qib, o'rganishning muvaffaqiyati sabot- 
matonatga bog'liq. Bilimli bo'lm oq uchun sabot-m atonat kerak. Har bir sohada- 
texnika. san ’at, muzika, sport va shu kabi sohalarda bilim va malaka ortirmoq uchun 
sabot-m atonat kerak. Sabot-m atonat xaraktem ing eng qimmatli xislatidir. Bu xislat 
kishining maqsadga yetish y o 'lid a qanday qiyinchilik va to'sqinliklar bo'lishidan 
qat’iy nazar shu m aqsadga erishishida o 'z lfodasini topadi. Xarakter xislati bo'lgan
60

---

sabot-m atonat b a ’zi kishilar faoliyatining hamrna sohalanda namoyon bo'ladi boshqa 
kishilarda esa bu xislat ulam ing manfaatlari bilan bog'langan, va ayrim faoliyat 
sohalarida ko'rinadi Sabot-matonatli kishilar boshlagan ishlarini ham isha oxiriga 
yetkaza biladilar. Ular o'zlariga nisbatan ham boshqa kishilarga nisbatan ham 
talabchan bo'ladilar
lrodaning mustaqilligi. Kishilaring irodaviy harakatlariga ulam ing mustaqillik 
darajasiga qarab ham baho beriladi. Irodaviy harakatlam ing mustaqilligi kishining 
a w a lo tashabbuskorligida ko'riladi. Tashabbuskorlik biror bir ishni shaxsan boshlab 
yuborish demakdir. Tashabbuskorlik odatda tevarak-atrofdagi sharoit ham da ijtimoiy 
hayot talablarim epchillik, mohirlik bilan hisobga olish va ko'pincha kelajakni, 
yangilikm oldindan k o 'ra bilish qobiliyati bilan bir vaqtda namoyon bo'ladi.
Tashabbuskor kishi shaxsiy hayotida ham, ijtimoiy faoliyatida ham vaziyat va 
turmush talablarini hisobga ola biladi, shu bilan bir vaqtda vazifalam i ilgari suradi, 
qo‘yilgan vazifalami am alga oshirish uchun y o ‘l va vositalari tanlaydi va bu 
vazifalami hal etishda faol ishtirok etadi. M ustaqillik qilinilmagan va qilinilgan ish- 
harakatlar 
uchun javobgarlik 
sezishda 
ko‘rinadi. 
Javobgarlikm
sezish ayni 
harakatlam ing to'g 'rilig ig a, m aqsadga muvofiq ekanligiga va zarurligiga ishonch 
hosil qilish demakdir. lrodaning mustaqilligi yana boshqa kishilarning fikr, maslahat 
va takliflarini tanqidiy k o 'z bilan mulohaza qilib chiqishda ham ko'rinadi. Tanqidiy 
ko‘z bilan mulohaza yuritish xarakter xisiati bo‘lib, boshqa kishilarning birga 
maslahat va takliflarini diqqat bilan tahlil qilishda ko'rinadi, xarakterning shu xisiati 
bo'lgan kishi boshqa kishilarning fikr va m aslahatlanga e ’tibor bilan quloq soladi, 
ularga muayyan tam oyillar nuqtai nazaridan baho beradi, ijobiy foydali narsani qabul 
qilib undan foydalanadi, salbiy befoyda narsani dalillar bilan rad etadi.
Intizomhlik - xarakter xisiati bo'lib, jam iyat talablariga ongli ravishda o ‘z ixtiyon 
bilan bo'ysina bilishda ko'rinadi. Intizom hlik, jum ladan, belgilangan tartibga aniq 
rioya qilishda, olingan va'dani vijdonan bajarishda, o 'z burchiga ongli ravishda 
bo'ysinishda o ‘z ifodasim topadi. Intizomli kishi mustaqil tashabbuskor bo'lib, ayni 
vaqtda qabul qilingan qarorlarni so 'zsiz ljro etadi, jam iyat manfaatlariga va axloq 
tam oyillariga itoat qila biladi. Mustaqillik ayni vaqtda irodaning kuchli ekanligini 
ham ko'rsatadi Iroda kuchi katta to'sqinliklam i bartaraf qila olish qobiliyati bilangina 
lfodalanmay, tashabbuskorlik ko'rsatish, mustaqillik, 
dadillik ko'rsatish va qabul 
qilingan qarorlar uchun, o ‘z xatti-harakatlari uchun m as’uhyat sezish bilan ham 
ta ’riflanadi.