Ongli ravishda kasb tanlash insonning ijtimoiy mavqei bilan bog‘liq ravishda
am alga oshadi. Agar inson uchun asosiysi
ijtimoiy nufuz hisoblansa, unda kasb
hozirda m avjud bo'lgan moddalar, shuningdek, jam iyatdagi nufuzli kasblardan kelib
chiqib tanlanadi. K o'pchilik kasb tanlayotganda bu
kasb ularga qanchahk moddiy
rag'bat keltirishiga tayamb tanlanadi.
Insonlar orasida qiziqishlari tufayli kasb tanlovchilar ham bo'ladi va bu qiziqish
kam dan-kam hollarda romantik xarakter kasb etadi.
Kasb tanlash mansabga intilish asosida haqiqiy tashqi taassurotlar zannrida yoki
ota - ona do'stlarining m aslahatlan orqali yoki om adiga b og'liq holda tanlashi
mumkin. Lekin kasbdagi rom antika odatda tezda yo'qoladi va uning o'm id a inson hah
na hissiy na jism oniy va na psixik jihatdan tayyor bo'lm agan “ o g 'ir ish kunlari”
qoladi. Tanlagan kasbi o'zi uchun qiyin bo'lib, ko 'p hollarda turli to'siqlarni
yuzaga
keltiradi va avrim hollarda o 'z kasbini o'zgartirishiga to 'g 'ri keladi.
Bunday hollarda kasb tanlash ko'p g in a sharoitlarga b og'liq b o'lib qoladi. Lekin
ham masidan oldin kasb tanlashga e’tiborni tortish kerak. K o'pgina, tanlangan
faoliyatlar inson qobiliyat va moyiligiga muvofiq bo'ladi.
A .К Baymetov pedagogik faoliyat motivlarini o'rganib, ular ichidan 3 ta
asosiylanni birlashtiradi;
a) muqarrarlik motivi (burchli)
b) o'qitilatgan predm etlam ing qiziqarliligi va e’tibomi tortish
v) bolalar bilan
muloqatga kinshish
Bu m otivlam ing ustunlik qilish xarakteriga k o 'ra m ualliflar 4 guruhga mansub
o'qituvchilam i ajratadilar:
1) Burchning ustunligi bilan (43 %)
2) O 'qitilavotgan fam ga qiziqishning ustunligi (39 %)
3) Bolalar bilan muloqotga kirishish extiyojining ustunligi (11 %)
4) Hech qanday yetaklovchi m otivsiz
O 'rganilgan manbalarga ko'ra motivatsiya tiplan o'qituvchilam ing o'quvchilarga
bo'lgan
pedagogik
talablam ing
yo'nalishi
va
xarakteriga ta ’sir ko'rsatadi.
O 'qituvchim ng turli tomonli motivatsivasi o'quvchilarning ahloqiga va ulam ing o'quv
materialini o'zlashtirishga talabning uyg'unligi bilan tavsiflanadi. 0 ‘qituvchilardagi
m ajbunyat m otivlarining ustunligi o'quvchilarga faqatgina katta talablar qo'yib
qolmasdan, balki qat’iy intizomni ham talab qiladi. O 'q u v faniga bo'lgan qiziqish
motivlari ustun turuvchi o'qituvchilarda o'q u v materialini o'zlashtirishga bo'lgan
talab ko'zga tashlanadi, chunki bunda eng ko'p talab o'quvchi
shaxsiga qaratilgan
bo'ladi.
A.К Baymetov ta ’kidlab o'tganidek, avtoritarlikka moyillik motivim ng ustunligi
avtoritar o'qituvchilarda muloqat m otivim ng ustunligi liberal o'qituvchilar u yoki bu
motivlardan hech birining ustun bo'lm asligi demokratik uslubga xos o'qituvchilarga
mos jihat hisoblanadi.
Pedagog kasbini o'zlashtirishda kasbiy bilim larga bo'lgan ehtiyoj oshadi.
V.N.Nikitenko va B.Fidlerlaming m a’lumotiga ko'ra 25-30 yoshli o'qituvchilarda oliy
o 'q u v yurtida o'qiyotgan chog'ida unchalik aliamiyat berm agan pedagogik va
psixologik bilimlami egallashga bo'lgan extiyoj uyg'onar ekan N.V.Jurinim
o qituvchilaning pedagogik faoliyatidagi turli xil om illarga munosabatini o'rgangan.
67
T ad q iq o tlar shuni k o 'rsa ta d ik i, o 'q itu v c h ila m in g o 'z kasbi va ish jo y id a n qoniqishi
b a ’zilarida
birinchi
n av b atd a
m ak tab n m g
m oddiy
b azasig a
b o g 'liq
b o 'la d i,
bo sh q alarid a
esa pedagogik
fao liy atd a n atijalarg a erishishga,
uchinchi xilida
m a ’m u n y a t bilan o 'z a ro aloqa o 'rn a tish g a , to 'rtin c h i kishida ovlik o lish bilan b o g 'liq
b o 'la d i
O 'quv faoliyati m otivatsiyasining xususiyatlarini o'rganishda 2 jihatni farqlab
olish lozim:
Birinchi jihat— o 'q u v faoliyatini tanlash motivatsivasi. Ikkinchisi mma uchun
ohm aynan shu mavzuni o'rganib chiqishga qo'l
urgani sababini aniqlash, uning shu
fikrlardan biriga bin orqali insonga nima sabab boMgamm bilish. Fan bilan
shug'ullanish bir necha sabablar bilan bilinadi. Ularga yangilikka intilish va ulami
yaratish aniq fanlarga qiziqish va qandaydir aniq masalalarga qiziqish, o 'z
kashfiyotlari bilan
insoniyatga foyda keltirish, istagan yoki qandaydir xalq xo'jaligiga
doir m asalalami xal etish yoki shunchaki o ‘z ishi bilan o'zidan tanxda nom-mshon
qoldirish, aniq bir ijtimoiy statusga intilish (ilmiy darajalariga ega bo'lish)
m ashhurlikka intilish kabilar bilan belgilanadi.
Pedagogik faoliyatning muhim qismlari bo'lib, uning motivatsivasi da ko'rinadi.
Pedagogik faoliyatda o 'q u v faoliyatidagi kabi motivatsion orientatsiyalarga ajratiladi.
Ular tashqi m otivlar bo'lib, bunga o ‘z faoliyati natijasi va jarayonim orientatsiya
qilishni misol qilish mumkin. Aniq ta’lim muassasasidagi ish nufuzim ng tashqi
motivlari, m ehnatga xaq to'lashdagi adekvatlik motivlari, ko'pincha
kasbiy va
shaxsning o'sish motivlari bilan mos o'zaro bog'liq.
G A M yurrey hokim likka ehtiyojni asosiy motivlarini ularning faoliyati bilan
bog'lagan holda ajratadi. Ehtiyojning belgi yoki sam aralan quyidagi istaklarda
namoyon bo'ladi,
— O 'z ijtimoiy olamim boshqansh,
— Boshqalar xulqiga ta ’sir o'tkazish va o 'z maslahatlari bilan y o 'lg a solish,
buyurish, o 'z so'ziga ishontirish;
— O 'z e ’tiqodiga vo'naltirish.
Do'stlaringiz bilan baham: 
