N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I

Demokrit 
miloddan 
avvalgi 
460-yildan 
370-yilgacha 
yashagan, 
deb 
hisoblanadi.  Binobarin  u  Platonning  katta  zamondoshi  b o ‘lgan.  Demokrit  Frakiyadagi 
Abderi  koloniyasida  t u g ‘ilgan.  M a ’lumki,  u  Afinaga 
tashrif  buyurgan  va  Sharq 
hamda  Misrga  bir  necha  uzoq  muddatli  sayohatlarga  chiqqan.  Ehtimol,  u  bilish  va 
tadqiqotchilik  maqsadlarida sayohat  qilgan.
U  badavlat  oilaning  farzandi  edi.  Am m o  bovlikdan  kechib,  butun  umrini 
kam bag’allikda o ’tkazdi.  Bor  umrini  donishmandlikka  bag'ishladi.
Demokrit  shahar  tashqarisida  joylashgan  yer  ostidagi  sag‘anada  kechayu- 
kunduz tinmay  ijod  bilan  m ashg'u l  bo'lgan.
Demokrit  keng  bilimlarga  ega  bo'lgan.  U  o 'z   zamonidagi  fanning  ko'pgina 
sohalarida  samarali  ish  olib  borgan.  Uning  bir  necha  asarlari  nomini  keitirish  bilanoq 
qiziqishlarining  keng  doirasini  ko'rsatish  mumkin  bo'ladi:  “ Buyuk  diakosmos” , 
"Vrachlik  fani”,  " O 'lim da n  keyingi  narsalar  haqida” ,  “Tabiatning  tuzilishi  haqida” , 
"Jahon  tartiboti  va  tafakkur  qoidalari  haqida” ,  “S he'riyat  to 'g 'r is i d a ” .  “ Dehqonchilik 
to ’g ’risida” ,  "M atematika  to 'g 'risid a ” ,  “ T o 'g 'r i 
nutq  va  tushunarsiz  so'zlar 
to 'g 'r isid a ” ,  ’’Yoqimli  va yoqimsiz  harflar t o ’g ’risida”  va  ssh.k.
Demokrit  asarlaridan  200  dan  300  gacha  parcha  saqlanib  qolgan.  Muayyan 
m a ’noda  bu  k o ’pdir,  lekin  Demokritning  ulkan  ijodiy  mahsuldor  bo'lganligini 
hisobga  olsak,  biz  faqat  uning  asarlarining  nisbatan  kam  qism iga  egamiz.  SHuning 
uchun  biz  uning  qarashlarini  talqin  etishimiz  Demokrit  haqidagi  mavjud  ikkilamchi 
axborotlardan  foydalanadigan  qayta to ’ldirishdan  iborat  bo'ladi.
A n a k s a g o r .   Anaksagor  taxminan  miloddan  avvalgi  498-yildan  428-yilgacha 
yashagan.  U  voshlik  yillarini  Klazomena  shahrida  o ‘tkazgan,balog‘at  yoshida 
Afinada  istiqomat  qilgan  va  u  verda  intelektuallar  o ’rtasida  k o 'z g a   ko'ringan  o ’rinni 
egallagan.  Anaksagor  Perikl  (taxminan  miloddan  avvalgi  495-429-yillar)  muhitiga 
mansub  bo'lgan,  lekin  o'zin ing  a n ’anaviy  e ’tiqodlarga  zid  b o 'lgan  qarashlari  sababli 
Afinani  tashlab  chiqib  ketishga  majbur  b o ’lgan.  Boshqa  narsalardan  tashqari,  u 
quyosh  xudo  emas,  balki  katta yolqinlanib  turgan  tanadir  deb  t a ’kidlagan.  Anaksagor 
asarlarining  22  ta  parchasi  saqlanib  qolgan.
Yunon  faylasufi  Anaksagor  tug'ilganidan  so 'n g  
uning  na  kulgani 
va  na 
tabassum qilganini  k o ’rishgan.  U  faylasuf Anaksimendan  tahsil  olgan.
Anaksagor  falsafaga  shu  qadar  sh o ’ng'ib  ketganki,  xo'jalik   ishlari  qarovsiz 
qolib.  butun  yer  mulki  poda  boqiladigan  vaylovga  aylangan.
22

---

Anaksagor  hur,  noan’anaviy  fikrlash  tarzi  tufayli  ta ’qiblarga  duchor  bo'lgan. 
Bir  qancha  muddat  turmada  o'tirgan.  Anaksagoming  faqat  “Tabiat  haqida”  nomli 
asari  bizgacha yetib  kelgan.