N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva periferIya va ofis qUrilmaLarini ta’MIrLaSh va ishLatish

Nazorat savollari
1. Qattiq disk deb nimaga aytiladi? Uning funksional vazifasi qanday?
2. Qattiq disk jamlagichi konstruksiyasining asosiy elementlarini sanab o‘ting.
3. Qattiq disk ko‘rsatkichlaridan qaysi birlari umumiy ko‘rsatkichlarga, qaysilari 
ichki tashkiliy ko‘rsatkichlarga tegishli?
4. Tezlik
va unumdorlik ko‘rsatkichlarini tushuntiring.
5. Qattiq disk jamlagichlarining ishlash tamoyillari nimalardan iborat?
6. Formatlash turlari va ularga qisqacha ta’rif bering.
7. Siz OTning qanday faylli tizimlarini bilasiz? Ularga qisqacha ta’rif bering.
8. Partition Magic dasturining vazifasi. Bu dastur yordamida qanday operatsiyalar 
bajarish mumkin?
9. IDE va SATA vinchesterlarini o‘rnatish jarayonini tushuntiring.
10. Qattiq diskni sovitish tizimi, uning vazifasi va o‘rnatish usullari qanday?

---

65
4-BoB. BELgILI va graFIKLI aXBoroTLarNI
KIrITISh voSITaLarI
4.1. Belgili (simvolli) axborotlarni kiritish vositalari
Kompyuterga axborotni kiritish uchun belgili (simvolli) axborot-
larni kiritish vositalaridan foydalaniladi. Bu vositalarga klaviatura va 
holatga o‘tish
qurilmalari kiradi.
Klaviatura. 
Klaviatura – tizimga buyruqlar va ma’lumotlarni 
kiritish uchun foydalaniladigan eng muhim kompyuter qurilmalari-
dan biri hisoblanadi.
Klaviaturaning quyidagi asosiy turlari mavjud:
–
83 ta tugmali PC va XT klaviaturasi;
–
84 ta tugmali AT klaviaturasi;
–
kengaytirilgan 101ta tugmali klaviatura;
– kengaytirilgan 104 ta tugmali Windows klaviaturasi.
Hozirgi kunda eng ko‘p tarqalgan klaviaturalar kengaytirilgan 
101va104 ta tugmali klaviaturalardir.
Kengaytirilgan 101 va 104 tugmali klaviaturalar
. IBM kompa-
niyasi 1986-yilda XT va AT yangi modellari uchun kengaytirilgan 
101 ta tugmali klaviaturalar ishlab chiqara boshladi. Bu klaviatura 
dastlab IBM kompaniyasining RISC tipidagi RT PC kompyuterlarida 
qo‘llana boshladi.
Kengaytirilgan klaviaturalarning bir nechta turlari mavjud, 
ammo ular bir-birining o‘rnini bosa oladigan va aynan bir xil elektr 
ko‘rsatkichlarga ega. Bu turdagi ko‘pchilik kengaytirilgan kla-
viaturalar kompyuterga 5 kontaktli DIN razyomi yordamida ulanadi, 
ammo yangi variantlarda ko‘pchilik tizimlarda o‘rna tilayotgan, 6 
kontaktli miniDIN razyomlari ishlatiladi, masalan PS/2.
Razyomlarni har xil bo‘lishiga qaramasdan, klaviaturalarning 
o‘zi aynan bir xildir, xohlagan vaqtda ularning ulanish kabellarini 
almashtirish yoki o‘tish razyomlaridan foydalanish mumkin. Ko‘p 

---

66
klaviaturalarda barcha yangi tizimlarga ulanish imkonini beruvchi 
miniDIN razyomi standarti bilan bir qatorda USB porti ham mavjud.
Kengaytirilgan 101ta tugmali klaviatura shartli ravishda quyi dagi 
sohalarga bo‘linadi:
–
bosma belgilar sohasi;
–
qo‘shimcha raqamli klaviatura sohasi;
–
kursor va ekranni boshqarish sohasi;
– funksional tugmalar sohasi.
Zamonaviy klaviaturaga kiritilgan yangiliklardan biri yechi-
ladigan tugmalarlardan foydalanish imkonining mavjudligidir. Bu 
singan tugmalarni almashtirish imkonini beradi hamda klaviaturani 
tozalashni osonlashtiradi. Ko‘p ishlab chiqaruvchilar klaviatura uchun 
maxsus ko‘rsatmalar ko‘zda tutilgan andozalar ishlab chiqaradi.