N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva periferIya va ofis qUrilmaLarini ta’MIrLaSh va ishLatish

 tashqi shinalari
ning
 
turi tashqi qurilmalar-
ning turli-tumanligi sababli juda ko‘pdir.
IDE
 
(Integrated Drive Electronics), ATA
 
(AT Attachment-AT ga 
ulanadigan), EIDE
 
(Enhanced IDE), SCSI
 
(Small Computer System 
Interface) tashqi shinalaridan ko‘pincha tashqi saqlash qurilmalari 
uchun interfeys sifatida foydalaniladi.
ATA interfeysi Integrated Drive Electronics nomi bilan ham 
mashhur bo‘lib, 1988-yilda IBM PC AT shaxsiy kompyuterlarining 
foydalanuvchilariga taqdim qilindi. U bitta jamlagichning hajmini 
504 Mbaytgacha (an’anaviy BIOS da manzillar makonini «kallak – 
si lindr – sektor» tashkil qilinishi sababli: 16 ta kallak × 1024 ta si-
lindr × 63 ta sektor × sektorda 512 bayt = 504 Kbayt = 528 482 304 
bayt) chegaralaydi va ma’lumotlar uzatish tezligini nazariy jihatdan 
5–10 Mbayt/s ta’minlaydi.
ATA/IDE interfeyslarining modifikatsiyalari va kengaytmalari 
juda ko‘p. Turli raqamli ATA, Fast ATA (bu ham raqami bilan), Ultra 
ATA (bular ham bir nechta) va EIDE interfeyslari mavjud. Shuning
-
dek, ATARX, DMA protokollarini qo‘llaydigan IDE interfeyslari 
ham mavjud. Bu keltirilgan nomlarning ko‘pchiligi rasmiy tasdiqlan
-
magan bo‘lib, savdo markasi bo‘lgan, shunga qaramasdan adabiyot-
larda tez-tez uchrab turadi. Nomlarning bunday ommalashuvi hizirgi 
vaqtda shaxsiy kompyuterlarda qo‘llanilayotgan disk interfeyslarin-
ing 90 foizi IDE toifasiga tegishlidir. Ba’zi modifikatsiyalarni qisqa
-
cha ko‘rib chiqamiz.
Fast ATA-2 
yoki Enhanced IDE (EIDE
 
– kengaytirilgan IDE) 
kallak, silindr va sektorning raqamlari bo‘yicha an’anaviy (ammo 
kengaytirilgan) manzillashdan foydalangandek, mantiqiy bloklarni 
(Logic Block Address – LBA) manzillashdan ham foydalanadi, 2500 
Mbayt gacha disk hajmini va 16,7 Mbayt/s gacha almashuv tezligi 
qo‘llab-quvvatlaydi. ATAPI standartini qo‘llab-quvvatlaydigan EIDE 
adapteriga to‘rttagacha jamlagichlarni ulash mumkin, shu jumladan 
CD-ROM va magnit lentali axborot tashuvchini ham ulash mumkin.
aTaPI 
(ATA Package Interface) – bu ATA interfeysiga faqat qat-
tiq diskni emas, balki CD-ROM diskovodini, strimer va skanerni 
ulash uchun yaratilgan standart. ATA-3 va Ultra ATA interfeysining 

---

38
versiyalari katta hajmdagi disklarga xizmat ko‘rsatadi va 33 Mbayt/s 
almashuv tezligiga ega, qurilmalarga o‘zining nosozligi haqida va 
boshqa bir qator servislar haqida xabar berish imkonini beruvchi 
SMART (Self Monitoring Analysis and Report Technology – tahlil va 
hisobotni mustaqil ravishda kuzatadigan texnologiya) texnologiyasini 
qo‘llab-quvvatlaydi. UDMA/66 va UDMA/100 protokoli bo‘yicha 
ATA/ATAPI-5, ATA/ATAPI-6 interfeysining zamonaviy versiyalari 
mos ravishda 66 va 100 Mbayt/s gacha bo‘lgan eng yuqori o‘tkazish 
tezligini ta’minlaydi.