N. I. Jurayeva Muhammad al-Xorazmiy nomidagi tatu qarshi

Ishni bajarish tartibi va hisoblashlar

1. 
   Difraksion panjarani asbob ramkasiga joylashtiring va uni ko’tariladigan stolcha tagligiga mahkamlang.
   
2. 
   Difraksion panjara orqali tirqishga qarang. Asbobni yorug’lik manbaiga shunday yo’naltiringki, u tirqish orqali ko’rinadigan bo’lsin. Bunda tirqishning ikki tomonidagi qora fonda bir necha tartibdagi, difraksion spektrlar ko’rinib turadi. Agar spektrlar bir oz qiyshaygan bo’lsa, panjarani shu qiyshayish yo’qolguncha ma’lum burchakka buring.
   
3. 
   3 shkaladan 1-va 2- tartibli spektrlar qizil ranglari o’rta nuqtalarining tirqish markazidan l uzoqligini belgilang.
   
4. 
   Difraksion panjaradan tirqishgacha bo’lgan m masofani 4 shkaladan aniqlang.
   
5. 
   (6) ifodadan qizil yorug’likning to’lqin uzunligini hisoblang.
   
6. 
   Spetrning boshqa ranglari uchun tajribani takrorlang.
   
7. 
   3 shkalaning 1 panjaradan uzoqligini o’zgartirib, tajribani 2-3 marta takrorlang.
   
8. 
   Har bir rang uchun to’lqin uzunligini o’lchashdagi xatolikni hisoblang.
   
9. 
   Natijalarni quyidagi jadvalga yozing.
   

№	Spektrdagi Yorug’lik Rangi	Spektr tartibi n	d mm	m mm	l mm	 mm	o’rt mm	 mm	o’rt mm		jadval

10. 
    Tajriba natijalarini ko’rinishda yozing.
    

Tekshirish uchun savollar

1. Difraksiya hodisasi va uning hosil bo’lish sharti.

2. Gyuygens-Frenel prinsipi.
3. Difraksion panjara deb nimaga aytiladi va uning formulasi.
4. Difraksion spektrning qanday hosil bo’lishini tushuntiring.
LABORATORIYA ISHI № 6
YORUG’LIKNING QUTBLANISHI (MALYUS QONUNI)
HODISASINI O’RGANISH


Maqsad: Yorug’lik nurining ko’ndalang to’lqin ekamligini tajribada o’rganish.
Asbob va jihozlar: Yorug’lik manbasi, qutblagich ( qutblagich ),qurilma.
Ishning nazariy asosi.
Maksvell sof nazariya asosida elektromagnit to’lqinning mavjudligini ko’rsatib berdi va shuningdek, bu to’lqinlarning vakuumda tarqalish tezligi yorug’likning tezligi C=3 10⁸ m/s ga teng ekanligini anikqadi. Shunga asoslanib, Maksvel yorug’lik elektromagnit to’lqindan iborat, nazariyasini yaratdi. Bundan tashkari, elektromagnit to’lqindan iborat, nazariyasini yaratdi. Bundan tashkari, elektromagnit to’lqinlarning ko’ndalang to’lqin ekanligi Maksvel nazariyasidan bevosita kelib chiqadi.
Gers xosil qilgan elektromagnit to’lqinlar tarqalayotganda yorug’lik to’lqinlariga xos bo’lgan: qaytish, sinish, interferensiya, difraksiya qutblanish va boshka xossalarga ega bo’lishi isbotlandi. Bu esa yorug’likning elektromagnit to’lqin nazariyasi ob’yektiv nazariya ekanligini butkul isbotlab berdi.
Yorug’lik ko’ndalang E^→ elektromagnit to’lqindan iborat bo’lib, E^→ vektorning xosil qilgan to’lqini ko’zning tur pardasida yoki f_→otoemulsida ta’sirini uyg’otadi.
Binobarin, yorug’lik to’lqini deyilganda, fakat E vektor xosil kilgan to’lqin

→
tushuniladi.
Yorug’lik to’lqini E

vektorning

yunalishiga qarab qutblangan va qutblanmagan yoruglik to’lqinlariga bo’linadi.
Tarqalish yunalishiga perpendikular bo’lgan barcha yunalishda E vektori tebranuvchi yorug’lik to’lqini qutblanmagan bo’lib, unga tabiiy yorug’lik to’lqini deyiladi (1-rasm).
Xuddi shuningdek, odatdagi yoruglik manbadan chikayotgan yorug’lik nuri xam qutblanmagandir.
Qutblanmagan yorug’lik nurlari nikol prizmasi, turmalin plastinkasi va polyarodlardan o’tganda yassi- qutblangan yorug’lik nuriga aylanadi.
Y_→assi-qutblangan yorug’lik nuri


1-rasm
2-rasm

deb, E tebranish amplitudasi vaqt
bo’yicha bir tekislikda yotgan
to’lqinlarga aytiladi (2-ras_→m).
Qutblangan nur E vektor va yorug’lik to’lqinining tarqalish tezligidan o’tuvchi tekislikka qutblanish tekisligi deyiladi (3- rasm).
Tabiiy yorug’likdan qutblanganligini olishga imkon beruvchi qurilmaga polyarizator deyiladi. Yorug’likning qutblanganligi va qutblanmaganligi taxlil qilishda foydalaniladigan qurilmaga analizator deyiladi. Bir vaqtning o’zida yorug’likni qutblovchi qurilmaning o’zidan xam polyarizator, xam analizator sifatida foydalanish mumkin.

3-rasm