N. Hakimov, E. Abdullayev, F. Halimov, A. Xamidova umurtqasizlar zoologiyasidan amaliy mashg’ulotlar

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar

1. 
   G’ovaktanlilar qanday oziqlanadi?
   
2. 
   Mezogleya nima?
   
3. 
   Mezogleyada qanday hujayralar bo’ladi?
   
4. 
   G’ovaktanlilar qanday usullar bilan ko’payadi?
   
5. 
   G’ovaktanlilar tipi qanday sinflarga bo’linadi?
   

BO’SHLIQICHLILAR TIPI – COLENTERATA
Bo’shliqichlilar aksariyat dengizlarda, qisman chuchuk suvlarda hayot kechirishga moslashgan umurtqasizlarning 9000 ga yaqin turini o’z ichiga oladi. Bo’shliqichlilarning bir guruhi erkin suzib hayot kechiruvchilar hisoblanib, ularga meduzalar deyilsa, ikkinchi bir katta guruhi o’troq hayot kechiradi. Bunday bo’shliqichlilar poliplar deyiladi.

Bo’shliqichlilar ikki qavatli hayvonlar hisoblanadi. Ularning ontogenezida embrion varaqlari ektoderma va endodermadan iborat bo’ladi. Voyaga yetgan hayvonlarda ham ushbu qavatlar aniq ifodalangan. Ikkala qavat orasida yo mezogleya yoki ba’zilarida tayanch parda shakllangan.

Bo’shliqichlilar tanasi nurli simmetriya tuzilishiga ega. Tananing bo’ylama markaziy o’qi orqali bir necha (4,6,8 va ko’p) marta ko’ndalang chiziqlar (kesmalar) o’tkazish mumkinki, har bir o’tkazilgan kesma gavdani bir-biriga o’xshash (simmetrik) bo’laklarga ajratadi. Tarixiy rivojlanish jarayonida nurli simmetriya belgisining shakllanishini shu hayvonlarning o’troq holda passiv hayot kechirishi va tananing barcha qismi, jumladan ichki organlar va og’iz ham bir xil sharoitga duch kelishi natijasida sodir bo’lgan deb qarash lozim. Nurli simmetriya haqida fikr yuritilar ekan, bunday xususiyat bo’shliqichlilarning tuban taraqqiy etganligini, organ va to’qimalarning past darajada ixtisoslashganligidan dalolat beradi. Lekin shunday bo’lsa ham bo’shliqichlilarning turli guruhlarida turlicha rivojlangan nerv sistemasi shakllangan. Ushbu nerv sistema diffuz tuzilishida. Ayrim guruhlarida ektodermada joylashgan nerv hujayralari o’zaro birlashib, ma’lum kattalikdagi nerv tugunchalarini hosil qilgan.

Bo’shliqichlilarning yana bir xarakterli xususiyati, ularning ektodermasi hujayralari orasida otuvchi hujayralar hosil bo’lgan. Shunga binoan bo’shliqichlilar otuvchi hujayralilar (Cnidaria) nomi bilan ham ma’lumdir.

Bo’shliqichlilar tipi gidrozoylar (Hydrozoa), ssifomeduzalar (Scyphozoa) va marjonpoliplar (Anthozoa) sinflariga ajraladi.