N. Hakimov, E. Abdullayev, F. Halimov, A. Xamidova umurtqasizlar zoologiyasidan amaliy mashg’ulotlar

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar

1. 
   Askarida teri-muskul xaltasi qanday tuzilgan?
   
2. 
   Askaridaning ovqat hazm qilish sistemasi qanday tuzilgan?
   
3. 
   Bolalar gijjasining askaridadan farq qiluvchi belgilarini ayting.
   
4. 
   Askarida odamga qanday yuqadi?
   
5. 
   Nematodalarning parazit vakillaridan qaysilarini bilasiz?
   

HALQALI CHUVALCHANGLAR TIPI - ANNELIDA
Halqali chuvalchanglar o’zlarining tashqi va ichki tuzilishida yassi va to’garak chuvalchanglar uchun xos bo’lgan belgilarga ega bo’lishi bilan birga, ushbu hayvonlarda yana shunday progressiv xususiyatlar ham paydo bo’lganki, bu belgilar halqalilarni boshqa chuvalchanglardan aniq ajratib turadi.

Halqali chuvalchanglarning tanasi ko’p sondagi (ayrim guruhlarida 800 tagacha) bo’g’imlardan tashkil topgan. Ushbu bo’g’imlar (bosh va dum bo’g’imlaridan tashqari) aksariyatida bir-biriga o’xshash (gomonom) bo’lsa, ayrim guruhlarining gavda bo’g’imlari bir-biridan farq (geteronom) qiladi. Gavdaning tashqi segmentasiyasi ichki organlarning metameriyasida ham aniq ifodalangan.

Halqali chuvalchanglar ikkilamchi gavda bo’shliqli (selomli) hayvonlardir. Selom mezoderma hujayralaridan hosil bo’lib, u o’zining devoriga ega. Bu devor bo’shliqni ichki organlardan ajratib turadi.

Halqali chuvalchanglarda ancha yaxshi rivojlangan qon aylanish sistemasi shakllangan. Ushbu sistema yopiq. Qon aylanish sistemasining asosini orqa va qorin qon tomirlari tashkil etadi. Orqa qon tomirining qizilo’ngach ustidagi qismi va qizilo’ngachni ikki yon tomonidagi tomirlar ancha kengaygan va doimo qisqarib kengayib, qonni harakatga keltiradi. Shunga binoan u yurak vazifasini bajaradi. Ajratish sistemasi metanefridiylardan iborat. Ushbu organlar har bir segmentda bir juftdan bo’lib, chiqarish teshigi navbatdagi segmentda tashqariga ochiladi.

Nerv sistemasi qorin nerv zanjiri ko’rinishida. Ushbu sistema juft tomoq usti nerv gangliysi, tomoq atrofi nerv halqasidan va qorin tomonida halqum osti nerv tugunlari va undan qorin bo’ylab ketuvchi qorin nerv zanjiridan iborat.

Halqali chuvalchanglar tipiga 9 mingdan ortiq tur mansub bo’lib, ularning ko’pchiligi dengiz va okeanlarda, ayrim guruhlari xilma-xil chuchuk suvlarda va nam tuproqda hayot kechirishga moslashgan.

Halqali chuvalchanglar sistematik jihatdan ikkita kenja tip (Aclitellata, Clitellata) va to’rtta sinfga (Polychaeta, Oligochaeta, Hirudinea, Echiurida) ajraladi.