Н. Э. Темирова фанидан ўҚув –услубий мажмуа ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

2-саволнинг баёни:
«Илм - маърифатга қизиқиши суст миллатнинг келажаги ҳам бўлмайди». И.А.Каримов.
Таълим социологияси – жамиятнинг таълим тизими тўғрисидаги махсус социологик назария бўлиб, уни нисбатан мустақил ижтимоий институт сифатида жамият ҳаётидаги ўзига хос функсионал ва ривожланиш қонуниятлари, даражасини, унинг бошқа ижтимоий ташкилотлар ва муносабатлар билан ўзаро алоқадорлигини ва шу соҳадаги давлат сиёсатини ўрганади. Таълим тизимининг жамият ривожига таъсири беқиёсдир. У ҳар қандай давлатнинг жамият маънавий ҳаётини, ижтимоий ва касбий таркибини бошқаришдаги муҳим восита бўлиб хизмат қилади.
Таълим социологияси - мактаб, ўқув юртлари ва муассасалари фаолияти, улардаги педагогик мутахассисларнинг сифати, ёшларни ўқитиш ва тарбиялаш вазифалари каби масалаларни ўрганишда муҳим аҳамиятга эга. Ҳозирда таълим тизими ижтимоий сиёсат тарзида ривожланмоқда. Таълим социологияси эса бу сиёсатнинг ўзига хос жиҳатларини, унинг амалий натижаларини ўрганишга хизмат қилади.
Таълим социологиясининг асосий вазифаси таълим тизимининг барча функцияларини жамият ҳаётида кенг имкониятлар даражасида амал қилишини таъминлаш ва ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларидаги самарали таъсирини ўрганишдан иборат. Таълим тизими ўзининг иқтисодий-ижтимоий, сиёсий, маънавий функцияларига эга бўлиб, жамият тараққиётининг шу соҳалари тараққиётига жиддий таъсир кўрсатади. Мамлакатнинг илмий-техникавий қадриятлари юксалишида ва шахс шаклланишида муҳим омилдир.
Ғарбда таълим социологиясига Э.Дюркгейм ва М.Веберлар асос солган. Улар таълим тизимининг ижтимоий функцияларини, иқтисодий, сиёсий жараёнлар билан алоқаси, олий таълим соҳасининг ўзига хос хусусиятлари каби масалаларни тадқиқ қилганлар. Э.Фромм, Т.Парсонс, С.Н.Паркинсон, Т.В.Адорно, Р.Кюлевинд, В.Франкл, Ж.Еллюлн, Э.Глиссан кабилар таълим социологияси ривожига ўз ҳиссаларини қўшганлар.
Т.Парсонс ўзининг «Социологиянинг умумназарий муаммолари» асарида шундай ёзади: «АҚШ Олий таълим тизимининг асосий хусусиятларидан бири - илмий тадқиқотларни ўз ичига олувчи илмий иш олиб борувчи мутахассислигини беришидадир». Бизда эса олий таълим битирувчиларининг илмий иш олиб бориш даражаси, лаёқати жуда паст.
Ҳозирда таълим тизимининг социологик тадқиқот йўналишлари қуйидагиларни ўз ичига олади:
Бозор муносабатларига ўтиш шароитида таълим тизимининг ижтимоий ҳаётдаги ўрни ва аҳамияти.
Ижтимоий ривожланишдаги таъсири, самарадорлиги даражаси ва сифати.
Ўқитувчиларнинг ижтимоий-иқтисодий аҳволи.
Таълим муассасаларида таълим беришнинг сифат даражаси ва мавжуд ижтимоий-иқтисодий шарт-шароитларнинг улар фаолиятига таъсири.
Таълимнинг социал функциялари қуйидагилардан иборат:
Маданиятни тарқатиш ва авлоддан-авлодга кўрсатиш функцияси.
Жамият маданиятини сақловчи ва генератор функцияси.
Шахсни социаллаштириш функцияси.
Ижтимоий танлов, жамият аъзоларини дифференциациялаш функцияси.
Ижтимоий маданият ўзгаришлари функцияси.
Ижтимоий назорат функцияси ва ҳоказо.