N. E. Avezov, Sh. K. Ismailov, B. G’. Samandarov, “Elektronika va sxemalar 1” fanidan O’quv qo’llanma

Nodavriy va davriy o’zgaruvchan qiymatlar. Agar 10.1,a-rasmdagi sxemada r-L zanjirni kuchlanishi E bo’lgan o’zgarmas EYuK manbasiga «K» kalit bilan ulansa, undagi tok qiymati i=constbo’lgunga qadar i(t) o’zgaruvchan (10.1,b-rasm) aperiodik o’suvchi nodavriy bo’ladi. Agar shu zanjir kalitini (10.1,v-rasm) T davr bilan t₁ vaqt oralig’ida ulab, t₂ vaqt oralig’ida uzib turilsa, davriy nosinusoidan i(t) toki (10.1,g-rasm) hosil bo’ladi. Bunday misollarni ko’plab keltirish mumkin. Ushbu o’tkinchi jarayonlarning birinchisi darslikning uchinchi qismida o’rganiladi. Darslikning ikkinchi qismida esa ikkinchi misoldagi kabi, quyidagi

(10.1)

T=const shartni bajaruvchi davriy o’zgaradigan qiymatlarni ko’rish bilan cheklanamiz.

Bu (10.1) tenglik shuni anglatadiki, ko’rilayotgan qiymatning davriy o’zgarishi har T vaqt oralig’ida (10.1,g, 10.2-rasmlar) takrorlanib turadi; bunda T- davr deb ataladi. Davr T ga teskari qiymat, yani vaqt birligi (1 sekund)dagi davrlar soni esa

(10.2)

chastota deb ataladi. Chastota Gerts (Gts) birligidao’lchanadi. Elektr tarmog’ikuchlanishiningstandart chastotasi 50 Gts.ga shu kuchlanishning

har T=0,02s.da bir marta o’zgarishi mos keladi. Bunda oddiy garmonik tebranishlar – sinusoidal (yoki kosinusoidal) o’zgaruvchi qiymatlarni ko’ramiz (10.2-rasm)

, (10.3)

b
unda - oniy qiymat; -amplituda; - burchak (aylanaviy) chastota; - radian yoki gradusda ifodalangan fazalar farqi; - boshlang’ich faza.

10.1-rasm
1
0.2-rasm
Chastotalari teng bo’lgan garmonik funktsiyalar yig’indisi, zarur bo’lganda, shu chastotali garmonik funktsiya shaklida ifodalanishi mumkin; uning amplituda va fazalari, xech bo’lmaganda, oddiy trigonometrik o’zgarishlar yordamida ifodalanishi mumkin:

Bunda

(3.4)