N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Monositlar 
- periferik qonning eng yirik hujayralari hisoblanib, 
razmerlari qonda 10—12 mkm (surtmada 20 mkm) gacha, o‘zagi 
noto‘g‘ri-oval, loviya yoki taqasimon shaklga ega hujayralardir. 
Sitoplazmasi biroz bazofil, kul rangida va azurofil donachalar 
(lizotsomalar) saqlashi mumkin. Monositlar barcha leykositlaming 
2—8% ini tashkil qiladi. Hujayralarda endoplazmatik to‘r, Goldji 
kompleksi yaxshi rivojlangan, miktoxondriyalari ko‘p boladi. Mo­
nositlar aktiv harakatchan hujayralar bolib, ularning qonda hayot 
sikli o‘rtacha 2—3 sutkani tashkil qilib, qon oqimidan birikti­
ruvchi to‘qima va ayrim organlarga migratsiya qilib, mikrofago- 
sitlarga aylanadilar.
Qon plastinkalari 
— trombositlar qonning qolgan shaklli ele- 
mentlari — eritrostit va leykositlardan farqi, haqiqiy hujayralar
70

---

bolmay, suyak ko'migidagi gigant megakariositlarning sitoplaz- 
masining mayda parchalari hisoblanib, tarkibidagi maxsus 
ferment ta’sirida qon ivib, tromb hosil bo‘lishida ishtirok qiladi 
(20-rasm).
Ulaming kattaligi o‘rtacha 2—3 mkm, shakllari har xil yumaloq, 
oval va boshqa xilda bo‘ladilar. Tuban hayvonlarda (masalan baqalar 
qonida) trombositlar yadroli hujayralardir. Trombositlar morfolo- 
giyasini o‘rganishda bir qancha qiyinchiliklarga duch kelinadi: 
trombositlar nozik tuzilishga ega, ancha mayda va tashqi muhitda 
oson buziladi. Bo‘yalgan preparatlarda yumaloq yoki ovalsimon 
shaklga ega boladi. Ayrim tadqiqotchilar qon plastinkalarini 
hujayralarning bolaklariga (parchalariga) o£xshatishadi. Plastinka 
o£rtasida joylashgan xromomer (granulomer) — bo£yaluvchi dona­
chalar to£plami va stmkturasiz massa — gialomer farq qilinadi. 
Donachalar metaxromatik (asosli bo‘yoqlarning rangini o‘zgartirib) 
bo£yalish xossasiga ega, gialomer kuchsiz oksifil bo£yaladi. Elekt- 
ron mikroskopiya plastinka chetida mikronaychalarning tutam- 
chasi, undan tashqari donachalar, pufakchalar, donachali va- 
kuollar, shuningdek ko£p sonli bo£lmagan mitoxondriyalardan ibo­
rat bo'ladi.
Trombositlar 1 mm3 qonda o £rtacha 250—300 mingtacha, 
1 litr qonda 200x109—400x109 qon plastinkasi bo'lib, ulaming 
kattaligi 4—5 mkm dan ortmaydi.
Qushlarning trombositlari o£zakli yirik, cho£zinchoq shaklli 
haqiqiy hujayralardir. Trombositlar soni ko'payishiga — trombo- 
sitoz, kamayishiga esa — trombositopeniya deb ataladi. Elektron 
mikroskopda ulaming strukturasida ochroq bolgan — gialomer 
va donador — xromomer zonalari farq qilinadi.
Trombositlar muhim biologik vazifalarni — ya’ni qonning 
ivishida muhim rol o‘ynaydi. Hayot sikli 2—3 sutka.