Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
гача киритилса пўлат, 2% кўп киритилса чўян ҳосил бўлади. 
Рангли металларга мис, алюминий, магний, титан, никел, рух, қалай, 
қўрғошин ва бошқалар киради. Рангли металлар ер юзида кам учрайди ва 
металл ишлаб чиқаришни 5% ташкил этади. 
Қурилишда рангли металл ва қотишмалардан енгил ва кимёвий 
муҳитларга чидамли конструкцион элементлар, безак буюмлари ва бошқа 
материаллар ва қисмлар тайёрланади. Қурилишда архитектура қисмлари 
асосан алюминий металли ва унинг қотишмаларидан тайёрланади. 
2. Қора металлар 
Қора металлар олишда хомашё сифатида магнетит, гематит, пиролюзит, 
хромит каби темир рудаси ишлатилади. Қора металлар таркибида углероддан 
ташқари оз миқдорда кремний, марганец, олтингугурт, фосфор ва ш.к. 
бўлади. Қора металлар таркибига хром, никел, молибден, алюминий, мис 
каби легирловчи моддалар қўшиб, уларнинг хоссаларини ўзгартириш 
мумкин. 
Қора металлар таркибидаги углерод миқдорига қараб чўянлар ва 
пўлатларга бўлинади. 
Чўян.
Чўян темир оксидларидан темирни домна жараёнлари натижасида 
қайтариб олинади. Унинг таркибида 93% темир, углерод 5% гача ва оз 
миқдорда қўшимчалар бўлади. 
Чўян оқ, кулранг ва махсус чўян турларига бўлинади. Оқ чўян қаттиқ ва 
мўрт бўлиб, уларни қайта ишлаш ва қуйиш қийин бўлади. Чўян пўлат ва 
махсус чўян ишлаб чиқаришда ишлатилади. Кулранг чўянлар юмшоқ, 
оқувчан, қайта ишланувчан, едирилишга, чидамли ва қуйма буюмлар 
тайёрлашда ишлатилади. Чўяннинг махсус турлари кулранг чўянларнинг бир 
хили бўлиб, чўянни узоқ муддат (80 соат) юқори ҳароратда термик ишлов 
бериб олинади. 
Чўянлар таркибига марганец, кремний, фосфор ва легирловчи 
қўшимчалар қўшиб уларнинг мустаҳкамлигини ошириш мумкин. 
Пўлат.
Пўлат чўян таркибидан ортиқча углерод ва қўшимчаларни 

---

574