Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
ва х,.к.) 
А) Мустаҳкам — гранит, темир, ёғоч 
Б) Мустаҳкамлиги паст — чиғаноқтош, сомон, хом ғишт 
а) Қаттиқ - чўян, шиша, гранит 
б) Юмшоқ. - ёғоч, қўрғошин, битум 
Сув, кислота, ишқор, иссиқ-совуқ ҳамда физик-кимёвий жараёнлар 
таъсирида чидамли- (клинкер, пластмассалар) ва чидамсиз (хом ғишт)
материаллар; 
Изоляция материаллари
-
иссиқлик
 
ўтказмайдиган (минерал пахта, жун, 
ғовакли асбест буюмлар) 
Товушни ютувчи
- 
(пемза, қатламли шиша пахта, фибролит) 
гидроизоляцион
- 
(битум, рубероид, толь) 
электроизоляцион
- 
(резина, чинни, мармар) хоссаларга эга бўлган 
материаллар.
Материалларнинг ишлатилиш шароитига кўра конструктив (табиий тош 
материаллари, бетон, қоришма, сопол, ёғоч, полимербетон, пластмасса ва 
ҳ.к.) ва махсус (иссиқлик ва товуш изоляцияси, гидроизоляция, безак, 
коррозияга чидамли, оловга бардошли, радиациядан ҳимояловчи, биологик 
муҳитга чидамли ва х.к.) турларга бўлинади.
Қурилиш материаллари хоссаларини рақамлар билан баҳолаш мақсадида 
Республика стандарти (РСт), Тармоқ стандарти (ТСт), Корхона стандарти 
(КСт), Давлатлараро стандарт (ДСт) лар жорий этилган. Қурилиш 
материаллари стандартлари Давлат стандарти қўмитаси билан ЎзР 
Давлатархитектқурилиш томонидан тасдиқланади. Бундай стандартлар 
техник шартлар; техник талаблар; буюм турлари ва ўлчамлари; қабул қилиш 
қоидалари; тамғалаш, ўраш ва ташиш қоидалари ва ш.к. холларда бўлиши 
мумкин. 

---

14 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Қурилиш материлларидан фойдаланиб бино ва иншоотлар қуриш 
“Қурилиш меъёрлари ва қоидаларида” (ҚМҚ) белгиланган бўлиб, барча 
ташкилот ва муассасалар учун мажбурийдир. Қурилиш материалларининг 
1947 йилда ташкил топган “Стандартлаш ҳалқаро ташкилоти (МОС)” 
талабларига жавоб берувчи хиллари ҳам мавжуд. МОС қурилиш 
материалларини давлатлараро ташиш ва ишлатишга қулайлик туғдиради. 
Замонавий технология асрида қурилиш материалларининг муҳим ўрни 
мавжуд.Улардан қурилиш фаолиятидаги фойдаланишда муҳимлигига 
қарамасдан ҳеч қайси муҳандислик соҳаси улардан фойдаланмасдан иш 
юрита олмайди. Шунингдек, қурилиш материаллари саноатда , миллий 
иқтисодиётнинг қурилиш ишларидаги даражаси ва сифати бошқарувида 
муҳим ёрдамчи саналади.
Махсус тизим учун қурилиш материалларининг махсус танловлари 
бўйича аниқ омиллар мавжуд. Эҳтимол уларнинг муҳимлиги иқлим билан 
алоқадор бўлиши мумкин. Авваллари турли материаллар ва қурилиш 
шакллари дунёнинг турли жойларида иқлим шароитларига қараб 
такомиллаштирилган. Бошқа омил материалларни танлашдаги иқтисодий 
омил саналади. Қурилиш услубларининг тезлик билан ўсиши, асбоблар ва 
ускуналарнинг такомиллашуви ва қурилиш саноатидаги ўзгаришлар 
материаллар танловига таъсир қилиши мумкин. 
Ўрнатиш
,
махсулотнинг 
турли жараёнлари ва қурилишдан фойдаланишдаги катта фарқларга асосан 
талабларнинг катта : юқори ва паст ҳароратга чидамлилиги, оддий сув ва 
денгиз сувига қаршилик, кислоталар ва ишқорлар ва ҳокозо. Шунингдек, 
аҳоли ва жамоат бинолари дастлабки безаклари учун материаллар, боғлар ва 
хиёбонлар ва бошқалар қойимли, кўзни қувнатадиган, чидамли ва бақувват 
бўлиши керак. Қурилиш материалларининг махсус хусусиятлари асосларини 
бир қанча алоҳида гуруҳларга ажратиш мумкин. Мисол учун минерал 
бириктирувчи материаллар ҳаво ва гидро ўрнатув турларига ажратилади. 
Қурилиш материалларининг асосий хусусиятлари уларнинг иловаларига 

---

15