N. A. Egamberdieva



Download 6,31 Mb.
Pdf ko'rish
bet49/99
Sana16.01.2022
Hajmi6,31 Mb.
#373528
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   99
Bog'liq
2 5278661355363112465

m,
  qalinligi 
5m,
  ular  o‘rtasidagi  yoMakning  kengligi  2,5 
m.
  Q al’ada  bitta  darvoza 
boMgan.  Uning  old  tomonida  to‘g‘ri  to ‘rtburchakli  bir  necha  aylanali 
murakkab  inshoot  qurilgan.  Darvoza  oldida  bir  necha  aylanma 
yoMakdan iborat qilib qurilishi  dushmanga qal’a ichkarisiga to‘g‘ri  kirib 
borishiga  imkon  bermagan.  Aylanma  yoMakka  kirgan  dushman  devor 
ustida  turgan  o‘qchilar  zarbasiga  duch  kelgan.  Bunday  darvozaoldi


murakkab  m udofaa  inshooti  qadimgi  Xorazm  shaharlarining  barchasi 
qurilgan.
Shahar  ikkita  m ahallaga  bo‘linib  joylashgan.  S.P.Tolstov  fikricha, 
qal’ada  m ingga yaqin  aholi  iste’qomat  qilgan.  Q aFa  devorlarida  burjlar 
yo‘q,  lekin  m udofaa  uchun  ko‘p  sonli.  Shahar  markazida  ibodatxona 
shinaklar  qo'yilgan.  Shinaklaming  qal’ani  mudofaa  qilishda  va 
dushmanga  zarba  berishda  ahamiyati  katta  boMgan.  Yonboshqa’ada 
shinaklar  nayzaga  o ‘xshash  uchli  boMib,  ikki  qator  qilib  qurilgan.  Bu 
qal’a  Xorazm   davlatining  sharqiy  tomonidagi  harbiy  chegara  shahar- 
lardan biri  boMgan.
M il.aw .  II  asrning  ikkinchi  yarmida  0 ‘rta  Osiyoning  shim oli- 
sharqidan  ko‘chm anchi  yuechji  (tohar) qabilalarining  kirib  kelishi  va  bu 
joylardan  o ‘rnashishi  natijasida  yangi  m adaniy  o ‘zgarishlar  boshlandi. 
Ular  tashkil  qilgan  ulkan  Kushonlar  davlati  Baqtriya  hududidan  to 
Ganga daryolari  hududigacha  etib  borgan.  Qadimgi  Farg‘ona  hududida 
D avan  d av lati,  X orazm   va  Sug‘d  hududlari  Q a n g ‘  d avlati  tarkibida 
boMgan.  Q ang‘  davlatiga  saklar  asos  solgan.  Mil.av  II-mil.  I  asrlarda 
Q ang‘  davlati  yanada  rivojlandi  va  Xorazm  erlari  ham  shu  davlat 
tarkibiga  kirgan.  Q ang‘  davlati  tashkil  topganda  uning  markaziy  Choch 
boMib,  bu erda poytaxt shahar Qanqa (Kangdiz) joylashgan edi.  Qadimgi 
Choch  hududida  antik  davrga  mansub  97  ta  yodgorlik  topilgan  boMib, 
shulardan 23  tasi  shahar harobasidir.
Q an q a 
Toshkent 
viloyatining 
Oqqo‘rg‘on 
tumani 
hududida 
Ohangaron  daryo  hududida joylashgan.  Yodgorlik  m il.aw .  Ill-  mil.  XII 
asrlarga  oid.  Q anqa  xitoy  yozma  manbalarida  Bityan,  o‘rta  asrlarda 
Harashkent  nomi  bilan  atalgan.  Yodgorlik  dastlab  1898  yilda  Turkiston 
arxeologiya  havaskorlar  to ‘garagi  a ’zolari  tomonidan  topilgan.  XX 
asrning  60-70  yilllarida  O ‘zbekiston  respublikasi  FA  Arxeologiya 
instituti  tom onidan  tadqiqot  ishi  olib  borildi.  Qanqa  to‘g‘ri  to‘rtburchak 
shaklida  qurilib,  umumiy  maydoni  200  ga.  Bir  necha  qator  mudofaa 
devori  va  xandaklar  bilan  o ‘ralgan.  Shahar  ark,  uchta  shahriston  va 
rabotdan  iborat.  U  erdan  kumush  va  mis  tangalar,  oltin  va  qimmatbaho 
toshlardan  ishlangan  taqinchoqlar,  sopol  haykalchalar,  ostodon,  mehnat 
qurollari  va devoriy  suratlar topilgan.  Mil.  XII  asrda Ohangaron daryosi 
o ‘zanining o ‘zgarishi  tufayli  suvsiz qolib harobaga aylangan.
Qadimgi  davr  m e’moriy  obidalarida  tasviriy  san’at  keng  qoMla- 
nilgan.  Masalan,  D alvarzintepa  ibodatxonasining  Baqtriya  xudolariga 
bagMshlangan  devoriy  sur’atlari,  Fayoztepa  va  Qoratepa  Budda 
ibodatxonalaridagi  devoriy  suratlar,  Tuproqqal’a  va  Erqo‘rg‘on  devoriy


rasmlari  bunga  misol  bo‘la  oladi.  Lekin  tasviriy  san’at  monumental 
san’atning  ustivor  yo‘nalishi  hisoblanmagan,  u  haykaltaroshlik  bilan 
bog‘liq  holda  rivojlangan.  Haykaltaroshlikning asl  nam unalari  Shimoliy 
Tohariston va Xorazm madaniyatida o ‘zining yorqin ifodasini topgan.
Baqtriya-Toharistonda 
eng 
qadimgi 
haykallar 
kompozitsiyasi 
X olchayon 
saroyidan  topilgan.  Xolchayon 
Surxondaryo  viloyati 
Denov  tumanida  joylashgan.  U  ikki 
qismdan 
iborat.  Arxeologik 
tadqiqotlar  Qorabog‘tepa  va  Xanaqotepada  olib  borildi.  Bu  erdan  9 
xonali  xokim  saroyi  topildi.  U  asosan  xom  g‘ishtdan  qurilgan.  Mazkur 
saroyning  to‘rt  ustunli  ayvoni  va  katta  zali  tasviriy  san’at  va 
haykaltaroshlik namunalari bilan bezatilgan.  H aykallam ing asosiy qismi 
kushon  podsholari  (Geray)ga  bag‘ishlangan,  ular  tarkibida  yuechjilar 
birga  boshqa  etnos  vakillari  boxtariylar  ham  bor.  X alchayon  haykallari 
saroy  devorining  uch  tomonini  egallagan.  Unda  a ’yonlar  va  kurash 
sahnasi,  teatrlashgan  mavzu,  ya’ni  og‘ir gulcham barlam i  k o ‘tarib turgan 
bolalar  haykallari,  aktyor  byustlari,  muzika  asboblarini  tutgan  ayol 
haykallari  va  boshqalar.  Kompozitsiya  markazida  podsholik  xomiysi  -  
Afina,  Gerakl, Nika (Yunon xudolari)ning siymolari  tasvirlangan.
A yritom   Termizdan  18  km  sharkda  Amudaryo  soxilida  joylashgan. 
1932  yilda  bu  erda topilgan tosh  rasmlami  M .E.M asson o'rgangan.  1933 
yilda  maxsus  ekpediciya  uyushtirildi.  Ayritom  -  ibodatxona  harobasi 
b o '
lib,  bu 
erda  asosan  oxaktoshdan  yasalgan  haykallar  topildi. 
Havkallarda  soz  chalayotgan  ayollar  tasvirlangan,  budda  diniga  oid 
haykallar  ham  topilgan.  XX  asrning  60-70  yillarida  0 ‘zbekiston 
San'atshunoslik  ekspeditsiyasi  tadqiqot  ishlarini  davom   ettirdilar. 
Natijada 
fo rt, 
buddizm  dini  kompleksi,  qabr  va  baktriya  yozuvi  boMgan 
hayka  liar guruhi topilgan.
Baqtriyada  buddizm  davlat  dini  darajasiga  k o ‘tarilgach,  Budda 
haykaltaroshlik  san’ati  ma’naviy  hayotning  mazm uniga  aylandi.  Bularni 
Dalvarzintepa.  Fayoztepa,  Ayrtom,  Qoratepa  va  boshqa  yodgorliklarda 
ko'rishim iz  mumkin.  Baqtriya-Toharistonda  buddizm ni  qabul  qilgan 
mahalliy  ustalarning professional  maktabi shakllanadi
Shimoliy  Baktriyaning  eng  katta  ibodatxonasi  Term iz  yaqinidagi 
Q o ra tep a  yodgorligi  hisoblanadi.  Yodgorlik  dastlab  B.Ya.Staviskiy 
tomonidan o‘rganilgan.  Bugungi  kunda bu erda turli  soha  mutaxassislari, 
yapon olimlari  tadqiqoti  ishlarini  olib  borishmoqda.  Bu  erda  sakkizdan 
ortiq  inshootlar  majmuasi  ochib  o‘rganilgan.  Har  bir  bunday  inshoot 
yoMak  -   -ayvonlar  o‘rab  turgan  to‘g ‘ri  to'rtburchakli  katta  hovli  va  er


ostiga  qurilgan  inshootlardan  iborat.  Xonalardan  Budda  haykali, 
buddizm ga xos  inshoot-stupalar topilgan.
B archa  stupalar  bir  xil  qurilgan.  Ularning  asosi  to'rtburchak  bo‘lib, 
uning  ustiga  silindirsimon  inshoot  qurilgan,  uning  usti  gumbazsimon 
tarzda b o ‘lgan.  Ustiga yog‘och yoki toshdan yasalgan langar o ‘matilgan. 
Langarda  toshdan  yasalgan  bir  necha  soyabon  boMgan.  Soyabonlar 
muqaddas  daraxt  ramzi  boMib,  buddistlar  uni  chatra  deb  atashadi.  Shu 
daraxt  soyasi  ostida  Budda  o ‘zining  g ‘oyalarini  ishlab  chiqqan. 
Er 
ostiga  qurilgan  inshoot  bilan  er  ustiga  qurilgan  inshoot  bir  biri  bilan 
bogMiq  boMgan.  Ular  zinalar  orqali  birlashtirilgan.  Koratepa  ibodatxo- 
nasining  devorlariga  diniy  mazmundagi  rasmlar  va  ibodatxonani 
qurilishda  hom iylik  qilgan  insonlaming 
rasmlari  solingan.  Rasmlar 
katta  m ahorat  bilan  chizilgan  va  o ‘sha  zamonning  diniy  mafkurasini 
o ‘zida aks ettiradi.
Keyingi  yillarda  olib  borilgan  tadqiqotlar  natijasida  Qoratepaning 
shim oliy  qism idan  mahobatli  stupa  topildi.  Uning  faqatgina  tagkursisi 
saqlanib qolgan.
1968  yili  yuqoridagi  ibodatxonadan  2-3  km  shimoli-sharkda 
F ay o ztep a  ibodatxonasi  topilgan,  hozirda  u  toMa  o ‘rganib  chiqilgan. 
Fayoztepa  vihara  tipidagi  ibodatxona  ekanligi  isbotlangan.  U  uch 
qism dan  iborat  boMib,  har  birida  hovli  boMgan,  ularning  atrofida  uylar 
joylashgan.  Ibodatxonaning  markaziy  qismida 
diniy  m arosim lar 
o ‘tkazilgan.  Ikkinchisi  qismi  monastir, uchinchisi  esa  xo‘jalik ishlariga 
moMjallangan  inshootlar  boMgan.  Markaziy  qismda  yaxshi  saqlangan 
stupa topilgan.  M arkaziy qism ning ayvonidan  loy va ganchdan yasalgan 
Budda,  uning  safdoshlari-badisatvalarning  haykallari  topilgan. 
Ular 
qizil  rang  va  tilla  suvi  bilan  bezatilgan.  Devorlarga  diniy  marosim 
rasmlari  tasvirlangan  boMib,  ularda  hayotiylik  izlari  ko‘rinadi.  Oq 
marm ar  va  alebastrdan  ishlangan  haykallar ham  topilgan.  1972  yilda  bu 
erdan  oq  m arm artoshdan  yasalgan  muqaddas  Badxi  daraxti  tagida 
o'tirgan  Budda va tik turgan  ikki  ruxoniy haykali topilgan.
Q oratepa va Fayoztepa rasmlari  Xindistondagi  ibodatxonalar qurilishi 
va  uning  rasm laridan  farq  qiladi,  lekin  Sharqiy  Turkiston  va  Uzoq 
Sharqdagi  ibodatxona  va  rasmlarga  yaqin.  Shuning  uchun 
ham 
buddizm  0 ‘rta  Osiyodan  mazkur  hududlarga  tarqalgan  degan  xulosaga 
kelingan.  Lekin,  Xitoy  va  Olmon  olimlari  Budda  dini  Sharqqa  0 ‘rta 
Osiyo orqali  kirib bormagan, degan fikrdalar.
1971 
yilda  Surxondaryo  viloyati  Sho‘rchi  tumanida  D alvarzintepa 
yodgorligi  ochildi.  U  m a’muriy  bino  qoldiqlari,  kulollar  yashaydigan


xonalar  tadqiq  etildi.  Dalvarzintepadan  ikki  yarusli  xum donlar  ham 
topilgan.  Topilgan  ashyolar  kulolchilik  yuksak  darajada  boMganligini 
ko'rsatadi.
1972 
yilda  Dalvarzintepadan  115  ta  oltin 
buyum lardan  tashkil 
topgan  xazina 
topilgan.  Mil.  II-III  asrlarga  oid  m azkur  xazinadan 
sirg‘a,  bilakuzuk,  kamarband,  uzuk, 
oltin  shodasi,  sopol  idishlar, 
haykalchalar, taqinchoqlar, tangalar, shaxmat donalari topilgan.
Dalvarzintepa atrofida  ibodatxonalar  boMib,  ularning  harobalaridan 
buddizmga  oid  turli  haykallar  topilgan.  Dalvarzintepadan  ancha  uzoq 
boMmagan  joyda  Kushon  davriga  oid  qabriston  ochildi.  U nda  odam 
suyaklari,  sopol  idishlar,  taqinchoqlar,  tangalar  olindi. 
U ning  eng 
pastki  qatlamida  murdalar  xumga  k o ‘milgan.  Tozalangan  suyaklam ing 
borligi  uni  zardushtiylarga  xos  ekanligini  bildiradi.  B unga  o ‘xshash 
qabristonlar  Tojikistondagi  Tulhar,  Ko‘kqum,  Oriqtov,  Turkma- 
nistondagi  Babashov qabristonlaridir.  Tulhar qabristonidagi  350  g o ‘rdan 
219  tasi  o ‘rganilgan. 
Bu  erdagi  go‘rlar  laxad  va  yorm a  shaklida. 
OMiklami  yasatib,  boshlarini  shim olga  qaratib  ko‘mganlar.  Qabrlarga 
sopol  idish, taqinchoq, qurollar ham  ko'yilgan.
1972 
yilda Angor tumanidan  16  gektami  egallagan 

Download 6,31 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish