N. A. Egamberdieva

VA 0 ‘RGANILISH BOSQICHLARI
l-§. Arxeologiyaning tadqiqot manbai va uning vazifalari
Kishilik  jamiyatining  vujudga  kelish  jarayoni  uzoq  o‘tmishga 
borib  taqaladi.  O lz  navbatida  o ‘tmishni  o‘rganish -  har  bir  davming 
dolzarb  masalalaridan  biri 
bo‘lib  kelgan.  Arxeologiya  fani  ham 
tarixning  tarkibiy  qismi  boMib,  gumanitar  fanlar  orasida  alohida 
o ‘rin  tutadi.
«Arxeologiya»  -   so‘zi  yunonchadan  olingan  bo‘lib  -  «arxayos»- 
qadimgi,  «logos»-fan  so'zlaridan  tarkib  topgan.  Qadimiyat  haqidagi 
fandir  (Qadimshunoslik).  Uni  dastlab,  miloddan  avvalgi  IV  asrda 
Aflotun  «Gippiy»  dialogida,  qadimgi  zamon  haqidagi  fanni  nazarda 
tutib  ishlatgan. 
Shu  tariqa  bu  so‘z  qadimgi  Yunonistonda  qo'llanil- 
gan  va 
o'tmish  masalalari  muhokamasi  ma’nosini  anglatgan.  Vaqt 
o'tgach.  uning  ma’no  doirasi  ancha  o‘zgarib,  kengayib  borgan  va  tarix 
fanining muhim tarmoqlaridan  biriga aylangan.
Arxeologiya  -  moddiy  madaniyat  manbalari  asosida  insoniyatning 
o ‘tmishini  o‘rgatuvchi  fan  hisoblanadi.  Arxeologik  manbalar tarixiy 
manbalarga  nisbatan  ancha  qadimiydir.  Uning  ilk  davri  2,5-3 
million  yilga  borib  taqaladi.  Biz  kishilik  jamiyati  tarixini  24  soat 
deb  faraz  qilsak,  uning  23  soat-u  56  daqiqasi  yozma  manbalarsiz 
davrga,  4  daqiqasi  yozma  tarixga  to‘g‘ri  keladi.  Demak,  kishilik 
tarixining  juda  katta  davrini 
o'rganish  arxeologik  manbalarga 
tayanib  olib boriladi.
Arxeologik 
m an b alar  arxeologik  yodgorliklardir,  ya’ni  inson 
tomonidan  yaratilgan  turar-joy  qoldiqlari,  odamlar  yashagan  g‘or  va 
ungirlar,  mehnat  qurollari,  sopol  idishlari,  san’at  obidalari,  qoyatosh 
rasmlari,  shuningdek,  moddiy  materialga  bitilgan  yozma  manbalar 
ham  kiradi.  Arxeologlar  kishilik 
madaniyati  tarixini  o‘rganishda 
moddiy  va  yozma  manbalarga  tayanib  ish  ko'radilar.
Arxeologiyada  qadimgi  buyumlarni  o‘rganish  birdan  bir  maqsad 
qilib 
oiinmaydi,  topilmalarni  tilga  kiritish  va  o‘sha  zamon  nafasini 
tiklash  arxeologiyaning  asosiy  maqsadidir.  Shuning  uchun  topilmalar 
tarixiy  tadqiqotlar  uchun  faqat  manba  sifatidagina  ilmiy  qimmatga

---

ega boMadi.  Buyumlaming  yoshi,  nimaga  ishlatilgani, qanday  uslubda 
yasalganini 
aniqlash 
tadqiqotning 
zarur 
tayyorgarlik 
bosqichi 
hisoblanadi.