N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

M on om ax telpagidir. 
U ulu g ‘ knyazlikning m uhim
belgisi hisoblangan. A m m o bu telpakning M o n o m ax g a xech qanday 
aloqasi y o ‘q. Bu knyazning toj kiyishi to ‘g ‘risidagi afsona X V I asrlarda 
t o ‘qilgan v a «Tilla telpak» M oskva knyazlarining vorislik xazinasiga 
kiritilgan. T elpak sakkiz qirrali, telpakni hosil qiladigan sakkizta oltin 
plastinka gul, yulduz va novdalar tasvir etilgan ju d a nozik oltin bilan 
qoplangan. Telpak chetiga qun d u z tutilgan. T elpak naqshi arab guli deb 
ataladi. Shuningdek, te lpakning y ana bir nusxasi 0 ‘rta O siyodan 
topilgan. Shu sabab uni 0 ‘rta O siyoda ishlangan degan fikrlar bor.
R usda 
o ‘t o ch a r q u ro lla r 
X IV asrning ikkinchi y arm idan paydo 
boMgan. Vaholanki, miltiq XIII asrda islom m am lakatlarida ixtiro 
qilingan edi. Z am b arak lar dastlab toblagan tem ir halqalardan yasalgan. 
X V asrdan boshlab esa, m isdan ishlangan (ayrim mis halqalar quyilib 
keyin payvand qilingan) zam baraklar k o ‘p ishlatila boshlangan.
R u sd a 
qayrilgan q ilich d an
XIV asrlardan boshlab foydalana 
boshlangan. X V asrda rus harbiylari tez yurishga y o rd am beradigan 
c h a n g ‘ini 
ixtiro qiladilar. U hozirgi zamon changMsiga o 'x s h a b ketadi. 
M a z k u r changMlardan jang ch ilarn in g ja n g d a qoMlaganliklar yilnom a- 
larda yo zib qoldirilgan.
X I V - X V asrlar Rusda zarb qilingan asosiy pullar ku m u sh « d e n g a »
boMgan. 
«D en g a»
s o ‘zi 
«tanga» 
so 'z in in g
o ‘zgargan 
shaklidir. 
U m o ‘g ‘ulIar orqali 0 ‘rta O siyodan kirgan. Bu dav rd a zarb qilingan 
tangalarning suratlari ju d a xilm a xil boMib, uning bir to m o n ig a Oltin 
0 ‘rda xoni nomi yozilgan. Bu o 's h a davrda Rusda 
m ayda yarim
mustaqil davlatlar m avjud boMganligidan dalolat beradi. B unday m ayda 
davlatlarning m avjud boMishi Rus davlati taraqqiyotining rivojiga katta 
t o ‘siq boMgan edi. Rus davlatini birlashtirish ishini X V asrning oxirida
144

---