N a b ijo n qo dirov

HAR QADAMDA BIR SABOQ
Soliha buvining vafotidan keyin Hoji buvanikiga 
k o ‘proq boradigan b o ‘ldim. N abiralar galm a-gal kelib 
bobolarini y o lg iz la tib q o ‘yishm ayotgan b o is a -d a , kek- 
sa m o ‘ysafid uchun kam inaning o ‘m i baribir boshqa- 
ligini sezib turardim. U kishidagi m enga b o ‘lgan mehr, 
e ’tibor so‘nggi paytlarda birm uncha kuchaydi. B a’zan, 
ularnikida yotib qolishim, allam ahalgacha kitobxonlik 
qilishim iz oddiy holga aylandi. U nam aganim ga qaram ay 
cho‘nchagim ga besh-o‘n so ‘m pul solib q o ‘yadigan, 
onangizga olib boring, deb ul-bul tugib beradigan 
b o ‘ldilar. Bolaligim da kitob m utolaa qilayotgan biror 
qariyani k o ‘rsam: Oshini oshab, yoshini yashab b o ‘lgan 
b o ‘lsa, endi o ‘qib nim a qilakin, deb kulgim qistardi. 
Bu xonadonga kelib, kitobning yosh-u qariga barobar 
aqlli d o ‘st ekanligini, u inson hayotiga o 'la -o ‘lgunicha 
mazmun, rohat baxsh etishini tushunib yetdim.
G o‘yoki Hoji buvaning yaqin tengdoshlariday se- 
zardim o ‘zimni. Chunki bobo menga yosh bola deb 
emas, aynan kattalarga qilinadigan m unosabatda bo‘- 
lardilar. Bu yerdan oyo g‘i uzilmaydigan katta-kichik 
nabiralar ham bunga nochor k o ‘nikkan b o ‘lsalar-da, 
ayrim larining hasaddan ichi yonib tum tayar, damlari 
ichida edi. H ar kuni keladigan shifotalab odamlar 
k o ‘nglidan chiqargan aqchasini qanday qilib b o ‘lmasin 
qoldirib ketishga urinardi. Hoji buva pullarni olib
228

---

---

tokchalarga, k o ‘proq ko‘rpacha yoki gilam ning tagiga 
tashlab q o ‘yadilar. Biroq bir so‘mi y o ‘qolsayam darrov 
sezar, bu ishni kirn qilganini bilib, tabassum bilan 
tavbasiga tayantirishlar ham b o'lib turardi. Bir hafta, 
o 'n kun o ‘tgach, pullam i birgalikda yig‘ib taxlaym iz 
va bukilgan joylarini tekislab, teng baravar uchga 
b o ia m iz . Bir bo'lagini Hoji buva tayinlagan qiynalgan 
yoki nogironi bor xonadonlarga tarqatib kelaman. 
Qolganini erinm ay bittalab kitoblar qatiga joylaym iz. 
Pulning ham ajabtovur, yoqim li hidi borligini ilk bor 
o ‘shanda tuyganm an. Eng qizig ‘i, bu tushum lar hech 
qachon sanalm aydi. K itoblar orasida «dazm ollangan» 
qim m atbaho q o g ‘ozning beli rostlanib tik turadigan 
holatga keladi.
- Pulni hech qachon g ‘ijimlamang. Agar shunday 
qilsangiz, u sizdan qochadi. Unga hurmatda, e ’zozda 
bo ‘lsangiz, sheriklariniyam chaqiradi. Buyam xuddi 
odam ga o'xshaydi, esi, aqli bor, - derdilar Hoji buva 
jilm ayib.
Yoqimli yum ushdan so ‘ng, albatta, ikkalamiz ham 
qo ‘llarim izni sovunlab yuvishim iz shart. Boshida bun­
day ish tutishim iz menga erish tuyulayotganini darrov 
payqadilar.
- Bizgacha bu pullar kim lam ing qo ‘liga tushganini 
bilm aym iz-ku... Y uviqsiz odam lar ham k o ‘p dunyoda. 
Ushladingizm i, albatta, q o ‘lingizni yuvishingiz kerak. 
Unda bir davqir, siz aytgan mikrob boMishi mumkin.
Y oshligim da to g ‘li qishloqlardan biriga borganimni 
hisobga olm aganda tum anim iz m arkazidan nariga chiq- 
m aganim uchunm i, shaham i k o ‘rishga ju d a orzumand 
edim. Jum a namozi faqat katta shaharlarda o ‘qilgani 
bois «sayyidul ayyom » kuniga taraddudlanayotgan 
Hoji buvaga ham roh b o ‘lib borishga ruxsat so ‘radim. 
Taklifim m am nuniyat bilan qabul qilindi.
230

---

Bomdoddan keyin ota-boladay tum an avtobekatiga 
qarab piyoda y o ‘lga tushdik. Q o ‘limda tugun. Tugun- 
ning ichida ehtiyotdan olingan yupqagina avra chopon, 
sochiq, oqqand, bir quti 95 navli choy va q og‘oz 
xaltaga solingan besh-olti dona maxsus kesak ham bor. 
Maxsus deyishim ning sababi shuki, Hoji buva hovuz- 
chalarini har yili kovlatar, undan chiqqan mayin gildan 
(balchiq, soz tuproq) guvalak quydirib, oftobda obdan 
toblangach, issiq uyga g ‘amlab q o ‘yardilar.
M ashinali ham qishloqlar borki, y o ‘lida uchragan 
farishtaday bu otaxonni iloji boricha uloviga mindirib 
duolarini olib qolish harakatida b o ‘lardi. Ortim izdan 
kelayotgan «Jiguli» to ‘xtab, bir zum da m anzilim izga 
eltib q o ‘ydi. A vtobusga chiqarkanm iz, bizga k o ‘zi tush- 
gan ozg‘in, jikkakkina chol «Е, Qoraka», deganicha 
yosh boladay quvonib ketdi. U Hoji boboning eski 
tanishlaridan ekan. Q ariyalam ing b eg ‘ubor, hazil muto- 
yibaga to ‘yingan suhbatlarini tinglash jud a maroqli edi.
- M ulla Xolvoy, buncha kam nam osiz?
- Y urippan turpoqdan tashqari... Qaridik shekilli-da, 
Qoraka.
- M uchalingiz nim a?
- Y o ‘lbars, - dedi chol g ‘ururlanganday b o ‘lib.
- Bay-bay-bay, voy bechora-ey... Y o‘lbarsm isiz?
- Ha, Y o ‘lbarsman.
Hoji buva kichkina b o ‘lib bukchayib qolgan qari- 
yaga qarab jilm aydilar.
- Endi... Bundan bu y o g ‘iga birov so ‘rasa, Quyon- 
man deyavering.
- Obbo, Qorisi tushm agur-ey.
Chol tizzasiga yengilgina shapatilarkan, dastro‘moli 
bilan k o ‘z yoshlarini artib, xuddi dami ichiga tushgan- 
day ovozsiz silkinib-silkinib kuldi.
«Juma» vaqtiga dovur bobom bilan shahar aylandik, 
tanishlarini ziyorat qildik, keyin kelishganim izday
231

---

nam oz tugashini poylab choyxonada o ‘tirdim. Hoji 
buva m asjiddan chiqib, meni qiym a kabob bilan siyla- 
dilar. Shahar odamlarini kuzatar ekanman, ularning 
chiroyli kiyinishlari-yu, m uom alalarini ko'rib hava- 
sim keldi. A m m o sholining ichida kurmak ham bo‘1- 
ganidek, endi turishga ch og ‘lanayotganim izda p o ‘rim 
kiyingan, sertavoze odam kelib bobom ga nim alarnidir 
uzoq tushuntira boshladi. N otanish kishi bobomdan 
faqat « m a’qul», «хо‘р», degan javobdan boshqasini 
ololm ay qiynalardi. Eng qizig'i, u «omi» so ‘zini 
«ilmli» m a’nosida q o ‘llardi. Dasturxonga fotiha qilib 
avtostantsiya tom on yo ‘lga tushdik. Haligi odam bizdan 
ajralmas, qaysi tom onga burilsak, uyam o ‘sha yoqqa 
yurar, xaltasidan allanim alam i chiqarib ko‘rsatardi. Men 
ustozim ning nega hadeb x o ‘p, x o ‘p, deyishdan nariga 
o ‘tm ayotganlarini tushunm ay hayron edim. 0 ‘zimcha, 
shunday shirinso‘z kim saning m ulzam b o ‘layotganidan 
xijolat tortib oraga bir-ikki gap ham q o ‘sha boshladim. 
Bundan norozi b o ‘lgan Hoji buva o ‘qday nigohlarini 
menga qadab, jim deganday m a’noli qarab q o ‘ydilar. 
N o o‘rin aralashuvim dan so ‘ng yakunlanayotgan suhbat 
jonlanib, yana ch o ‘zildi. Oxiri, shaharlik «tanish»im iz 
ham m a gaplariga bir xil javob olaverganidan toqati toq 
b o ‘ldimi, ketishdan boshqa chorasi qolmadi.
-
Siz bunaqa beadablik qilm ang-da o ‘g ‘lim, - dedilar 
Hoji buva m enga jiddiy tikilib. - Bu odam y o lg ‘onchi 
tabib, shaytonni ham aldaydigan usta firibgar. U 
qishloqlardan kelgan obro‘liroq k o ‘ringan biror panda- 
vaqini topib, q o ‘ynini puch yo n g ‘oqqa to ‘ldiradi. Erta- 
siga uning uyiga borib ishonuvchan, sodda odam lam i 
laqillatib pulini shiladi. Falonchining uyiga falonchixon 
tabib kelibdi, desa ham m a ishonadi-da.
Xato qilganim ni tushunib, qulog‘im gacha qizarib 
ketganday b o ‘ldi.
232

---

Kassadan chipta olib o ‘rindiqqa joylashganim iz 
hamono, to ‘ladan kelgan o ‘ris kam pir avtobusga chiqib, 
qo'lini ch o ‘zganicha tilanchilik qila boshladi.
- П омагите я давления... Помагите товари-и... 
Я
давления...
U davrlarda qon bosim ining ortishi endigina paydo 
bo 'lgan, odam lar hali «давления» nim aligini bilmas, 
ushbu kasallik ahyonda bir, faqat semiz kishilardagina 
uchrab qolardi. Hech narsani tushunm ay, bobom ga 
qaradim.
- Bu kam pir nima deyapti?
- Kasai ekan. Y ordam so ‘rayapti.
Hoji buva ham yonlarini kovlab menga bir so ‘m pul 
uzatdilar.
- Sadaqa - raddi balo (sadaqa baloni qaytaradi). 
M ana buni unga bering.
Hoji buva g o ‘shtni xush ko'rardilar. H ar zam onda 
ayrim shinavanda qadrdonlari kelib, katta hafsala bilan 
kabob pishirib qolardi. U lam i kuzatib, bu nozik ishning 
sir-u asrorlarini qunt bilan o ‘rgandim. A nchadan buyon 
ustozimni bir xursand qilishni dilim ga tugib yurganim
bois, paytini topib:
- Ertaga o ‘qlanib kelaman. Tushlikka boplab kabob 
pishiramiz, - dedim.
A ksiga olib keyingi kuni k o ‘chada yelkasiga rubob 
osib kelayotgan Hamalni tasodifan uchratdim -u, Hoji 
buvaga bergan v a ’dam o ‘z kuchini y o ‘qotdi. Chunki 
rubob chalishga judayam qiziqib qolgandim. Kabob 
pishirish qochm as, ertagayam kun bor-ku, dedim -da 
o ‘rto g‘im bilan uylariga borib, kechgacha tin g ‘ir-ting‘ir 
bilan ovora b o ‘ldik. D o‘stim ning barm oqlari pardalar 
ustida yengil harakatlanayotganini k o ‘rib havasim keldi. 
Soz chalish men o ‘ylaganchalik oson ish emas, tinim siz 
mashq qilishim kerakligini anglab, hafsalam pir b o ‘ldi.
233

---

O radan uch kun o ‘tib, Hoji buvaning uylariga bor- 
dim. K ayfiyatim a ’lo, u kishiga bergan v a ’dam xayo- 
limdan ko 'tarilgan edi. K utilm aganda ustoz tund qiyo- 
fada qarshi olganlaridan taajjublandim .
- N ega kelm adingiz, - dedilar birozdan s o 'n g yo- 
qim siz sukunatni buzib.
- Q achon?
- K atta v a ’dalar berib ketgandingiz-ku.
N im a deyishim ni bilm ay xayolim ga kelgan bahonani 
ro ‘kach qildim.
- Ha-a, o ‘sha kuni boshim o g ‘rib qolgandi...
- Shuni bilingki, y o lg 'o n gapirish ahdni buzishdan 
ham yom onroq. P ayg‘am barim iz (s.a.v): «А1 kazzabu 
la um m ati», y a ’ni «Y olg‘onchilar m ening um m atim
em as», deb m arham at qilganlar. Bunday holat yana 
qaytariladigan b o ‘lsa, xafalashib qolamiz, o ‘g ‘lim. 
Yaxshi otga bir qam chi, yom on otga ming qamchi.
Shu zahoti O najonim ning boshingga qilich kelsa- 
yam, y olg‘on gapirm a, deganlari yodim ga tushdi. 
A ybim ga iqror b o ‘lganday tim o g ‘imni o ‘ynab jim
o ‘tiraverdim . 
Tavba, y o lg ‘on 
ishlatganim ni 
ustoz 
qayerdan bildi ekan. N odon b o ‘lmasam, shunday zol 
odam niyam aldashga urinam anm i. Hamm asini sezib 
turibman. Hoji buva meni ayadilar. 0 ‘z vaqtida beril­
gan tanbeh qanchalik achchiq b o ‘lmasin, mehrga 
y o ‘g ‘rilgan bu so ‘zlar zam irida hali yosh, yana arazlab 
ketib qolm asin, degan hadik ham bor edi.
M ening o ‘m im da boshqa birov b o ‘lganida, balki, 
shunday ham qilar, am mo men hech qayerga ketmay- 
man. S o‘ksangiz ham, ursangiz ham mayli, bobojon. 
Sizning o g ‘zingizdan « 0 ‘g ‘lim» degan so ‘zni eshitishga 
qanchalik zorligim ni bilsangiz edi. K o‘zlarim da yosh 
m iltiraganday b o ‘ldi. X ayriyat, bu noxush vaziyat 
uzoqqa ch o ‘zilmadi. X ayolga cho‘mgan Hoji buvaning

---

chehralari asta yorishib, xuddi o ‘zlariga aytayotganday 
past ovozda quyidagi baytlarni takrorladilar:
-