N a b ijo n qo dirov

IKKINCHI QISM
UYGA QAYTISH
0 ‘gay otam ikki oy deganda kasalxonadan chiqdi. 
Uning sog‘ligi deyarli tiklanm agan, ustiga-ustak mikro- 
insultga (m iyada qon aylanishining buzulishi) chalinib, 
nogiron b o ‘lib qolgandi. U qiynalib juda kam gapirar, 
ba’zan o ‘tirvolib y ig ‘lardi xolos. K asalxonadan kelgan 
kuni sarosim a bilan shoshib yotoqxonasiga kirdi va 
hayot-mamoti joylashgan qadrdon to ‘shagini ikki q o ‘li 
bilan asta shapatilab chiqdi. O nam menga qarab sirli 
jilmaydi. O tam ning jo n i ertaklarda aytilganidek, shu 
yag‘ir k o ‘rpachaning ichida edi-da. Bir zum da bezovta 
ko‘ngli taskin topdi shekilli, xotirjam o ‘z o ‘m iga 
cho‘zildi. Shu lahzadayoq yuziga tabassum yugurib 
dadillashdi, rangiga rang kirdi. Endigina olayotgan 
jindakkina nafaqasi dorilaridan ortmas, onam ning 
paypoq sotib topgan arzim agan puliga q o ‘l uchida 
zo‘rg ‘a kun k o ‘rardik. 0 ‘gay otam buni yaxshi bilsa-da,
- m ana bu yerda anchagina pul bor. Savil qolm asidan 
burun 
olib 
katta-katta 
ishlataveringlar, 
demasdi. 
Ochqab qolsa, quruq nonni choyga botirib indam ay yeb 
o‘tiraverardi. Tavba, bu xasis odam ochko‘zlik bilan 
topgan pullarini qachon va qaysi kunlariga saqlam oqda 
ekan. N ahotki, odam zod shunchalik nokas, shunchalik 
jum boq boTsa. 
O najonim iloji boricha dadam ni 
parvarish qilar, q o ‘li b o ‘shadi deguncha paypoq, 
kamzul to ‘qishga kirishardi.
M en uchun hech narsaning qizig ‘i qolm adi. N ega- 
dir bu xonadonda bir daqiqayam turgim kelmasdi. 
Otashning m alaylari b o ‘lgan sinfdoshlarim u qam algach,
165

---

qafasdan chiqqan qushday yayrashar, voqea shunday 
yakun topganidan benihoya mamnun edilar. Lekin 
Otash hozir qam oqdan chiqib kelsa, yana uning oyog'ini 
o ‘pishga tayyor bu tutriqsiz bolalarni ko ‘rgani o ‘zimda 
kuch topolmasdim . O ta uyimga, o ‘z m aktabim ga ke- 
tishni o ‘ylab, tinim siz rejalar tuza boshladim. Keyingi 
paytlarda o ‘tirsam ham, tursam ham, to g‘am ning taqdiri 
xayolim ni egallab olaverdi. U tobora xarob boMib borar, j 
hatto uym a-uy yurib odam lardan pul so‘rab ichadigan 
odat chiqargandi. Yozuvchiligi sababmi, xotini Dilbar 
opa o ‘zi ishlaydigan bolalar b og'chasiga m udir etib 
saylangan, davring keldi sur, begim, deganlariday, i 
g o ‘daklarning haqini o ‘marib kalam ushday uyiga ta- 
shirdi. K elinoyim ning oshig'i olchi, endi unga tirik- 
tovon piyonista em ing keragi y o ‘q va uni sariq chaqaga 
ham olm ay q o ‘ygandi. A taylab eshikni barvaqt berkitib 
olgani uchun to g ‘am bechora uyiga kirolmay, iti bilan ; 
k o ‘chada uxlaganini eshitib chidolm ay qoldim. Boshida 
aytganim ichimdagi boshqaruvchi kuch meni holi- 
jonim ga qo'ym as, uni tezda uyga olib ketishga, dardiga 
m alham b o iis h g a undardi. Onajonim avvaliga qattiq 
qarshilik k o ‘rsatgan b o ‘lsa-da, m aqsadim ukasini davo- 
latish ekanini bilgach, biroz yumshadi.
Hujjatlarimni olib o ‘qishimni yana qadrdon mak- 1 
tabim ga k o ‘chirdim. Bu q at’iy qarorim do'stim Rahmat- 
jo ng a yoqmadi. Ammo noiloj men bilan xayrlashishga j 
m ajbur b o ‘ldi. Bir-birim izga juda o ‘rganib qolgan ekan- 
miz. Beixtiyor ko‘zlarim ga yosh keldi. Rahm atjon ham j 
o ‘pkasi toMib yerga qaradi. K o'rishib turishga kelishib, J 
uni qattiq b ag ‘rim ga bosdim.
Zokir bilan uyni harqalay epaqaga keltirdik. Pollami I 
yuvib, changlam i artdik. Tillo aka siniq oynalami 1 
alm ashtirib berdi. H ovliga o ‘zgacha zeb berib, yashnab 1 
turgan gullarim ni k o ‘rib, Zokirdan m innatdor boMdim. 1 
Zulum buvani hali unutm agan b o ‘lsam-da, harqalay ;
166

---

ko‘z oldimga kelib haykalday turib olmadi. Ishlar taxt 
b o ig a c h , ertasiga tog ‘am nikiga j o ‘nadim.
K elinoyim ishda ekan. O lapar oyoqlarim ga suykalib 
erkalandi. Q arorim ni m a’qullaganday hovlini o ‘qday 
uchib aylandi. Shodligidan oyoqlarimni paypaslab 
yerga dumaladi. Vafo, sadoqat ramzi b o ‘lgan bu jo nivo r 
hamma narsani anglayotganday edi, nazarimda. Yerga 
termilib jim gina so‘zlarimni eshitgan to g 'am o 'm id an
asta turib, taraddudlana boshladi. H ar ehtim olga qarshi 
Dilbar kelinoyim ga muddaom bayon qilingan ikki 
enlik xat yozib qoldirdim. Bittagina tugunchadan ibo- 
rat to g ‘am ning k o ‘ch-ko‘ronini olib y o ‘lga tushdik. 
Orqamizdan dumini likillatib olapar ham ergashdi. M en 
uni «Ket! Ket!» - deya hayday boshladim. It g ‘ingshib 
xiralik bilan ortim izdan kelaverdi. T og‘am q o ‘liga 
tosh olib unga qarata ota boshladi. O lapar xafa bo 4di 
chog‘i ortga biroz chekindi-da, yana to ‘xtadi va bizga 
qaqqayganicha qarab qolaverdi.
0 ‘sha kuni birinchi bor dadam ni tush ko ‘rim. 
U oppoq kiyim da tabassum bilan boshimni siladi va 
qo‘li bilan k o ‘rsatib, boraqol, dedi. Hayron b o iib d a­
dam ishora qilgan tom onga qaradim. R o’param da o ‘y- 
makorlik uslubida ishlangan ikki tavaqali naqshinkor 
eshik turardi. U yg‘onib ketdim. Bu tushni dargohini 
ochib, chirog‘ini yoqib o ‘tirganim dan otam ning ruhi 
shod b o ‘libdi-da, deb ta ’birladim o ‘zimcha. Lekin eshik 
bizning eshigim iz emas-ku. Mayli, nim a bo'lgandayam
dadajonimni tushim da k o ‘rganim dan xursand edim. 
Shuurimda ajib bir xotirjam lik, yengillikni his qildim. 
Miriqib, rohatlanib uxladim. Chunki men k o ‘z ochib 
ko‘rgan ota uyim da edim-da. Odatda uyni V atanga 
mengzaydilar. Vatan ichra vatan ham deydilar. Har kim 
o‘z vatanida halovat topadi. X alqim iz «M usofir itning 
dumi qisiq», deb bejizga aytmagan. 0 ‘zga yurtlarda 
yashashga m ahkum b o ‘lgan m uhojirlar qismati naqadar

---

achchiq ekanini his qilganday b o ‘laman. Hech kim ni 
tu g ‘ilib o ‘sgan o ‘z g o ‘shasidan ayirmasin ekan.
Darrov Dadajon akani esladim. Beshinchi sinfda 
o bqirdim. K attalar orasida «Dadajon aka A vg ‘onis- 
tondan kelibdi. 0 ‘zi ekkan tutni quchoqlab rosa dod 
solibdi», degan gaplar tarqaldi. Biz, bolalar, o ‘n 
yoshida ota-onasi bilan o ‘zga yurtlarga chiqib ketishga 
m ajbur b o ‘lgan sobiq m ahalladoshim izni k o ‘rishga 
ju d a qiziqdik. U past b o ‘yli, jussasi kichik, rangpargina 
kishi ekan. Qiziq, uning qiyofasi xuddi y ig ‘layotgan 
odam ga o ‘xshardi. M o‘ysafid ham qishloqlar m ehmonni 
q o ‘rqib-pisib, hadiksirab ziyorat qilishardi. Chunki 
chet elliklar bilan gaplashish m utlaqo m um kin emas, 
aks holda qora ro ‘yxatga tushib so ‘roqqa tutilishi ham 
hech gap emasdi. 0 ‘z yurtiga begona b o ‘lib qolgan bu 
baxtiqaro kishi ham m aga birday: «V atanim ni k o ‘rdim, 
endi o ‘lsam arm onim y o ‘q», deb y ig ‘lardi. U tu g ‘ilib 
o ‘sgan peshayvonsiz hilviragan xaroba kulbada T o ‘ti 
xola degan kinnachi kam pir yashardi. A ytishlaricha, bu 
qariya Dadajon akaninig am masi ekan. M ehm on q o ‘y 
so‘yib o ‘tganlar ruhiga xufiyona xatmi Q u r’on o ‘qitdi. 
Bir haftagina turib, yana A fg ‘onistonga qaytib ketdi. 
Uch kundan keyin om m a orasida sovuq xabar tarqaldi. 
«D adajon aka yurtiga borib o ‘libdi. M arhum ning vasi- 
yatiga k o ‘ra, qishlog‘im izdan olib ketgan tuproqni 
qabriga sepib, keyin k o ‘mibdilar».
Shunday xayollar bilan o ‘m im dan turdim. Yarim 
tungacha uxlam ay sigaret tutatib chiqqan to g 'am dong 
qotib uxlab yotardi. Tashqariga chiqdim. R o ‘param da 
dum ini likillatib olapar turardi. U: «Sen olib kelmasang, 
o ‘zim ham topib kelaveram an», deganday menga 
qarab bir uvlab qo ‘ydi. M ehrim j o ‘shib itning boshini 
siladim.
168

---