Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

касб эгаси эканлиги
, аввало, ишлаб чиқариш (тижорат) ва 
бошқарувни ташкил этиш соҳасидаги махсус билим ва кўникмаларга 
эгалигидан, турли соҳадаги кишилар билан ишлашга қодирлигидан 
иборатдир. 
Шунингдек, авваллари ташкилотни бошқариш учун ушбу соҳада 
мутахассис бўлиши шарт эмас, балки бошқарув технологияси ва техникасини 
билиш, одамлар билан ишлай олишликнинг ўзи етарли деб ҳисобланган. 
Ҳозирги вақтда ижтимоий ишлаб чиқаришнинг ривожланиши 
натижасида бундай ѐндашув танқидга учрамоқда, чунки ѐлланма менежерлар 
ўзларини ишлаб чиқариш билан тенглаштирмайдилар, фирманинг мақсади 
уларнинг шахсий мақсадларига айланмайди. Бунинг устига уларнинг бизнес 
мактабларидаги билими кўпинча ишлаб чиқаришнинг эҳтиѐжларига мос 
келмайди, мактаб битирувчилари унинг шароитларига мослаша олмайдилар. 
Шунинг учун Европа ва Япония компанияларида, қоидага кўра, 
бошқарувчиларни четдан таклиф қилмаслик, уларни фирманинг ичида 
“ўстириш” ишлатилади. Шунга қарамай, бир қатор давлатлар, айниқса АҚШ 
компанияларида ҳали ҳам касбий бошқарувчини ѐллаш амалиѐти кенг 
тарқалган. 
Тадқиқотчиларнинг маълумотларига кўра, замонавий раҳбар фақат
15 – 20 % ўз соҳасининг мутахассиси бўлиши лозим, у аввало ташкилотчи, 
руҳшунос, социолог бўлиши керак. Замонавий корхоналар кўпроқ инсон 
эътибор марказида турадиган социотехник тизимлар бўйича мутахассисларга 
муҳтожлар. Ҳар қандай менежернинг олдига бир қатор талаблар қўйилади. У 
қуйидаги асосий сифатларга эга бўлиши керак: 
-
замонавий ташкилотни бошқариш соҳасидаги билим ва тажрибанинг 
мавжудлиги; 
-
фаолиятнинг тури ва характери бўйича ташкилот тегишли бўлган 
соҳанинг ҳолати ва ривожланиши масалаларида (тадқиқотларнинг ҳолати, 

---

224 
техника, технология, рақобат, маҳсулотга талабнинг динамикасида) 
омилкорлик; 
-
нафақат маъмурий бошқариш, балки тадбиркорлик кўникмаларига эга 
бўлиш, бозордаги вазиятни бошқаришни билиш, ташаббус кўрсатиш ва 
фирма ресурсларини қўллашнинг фойдалироқ соҳаларида фаол қайта 
тақсимлаш; 
-
юқори динамиклик ва ноаниқлик шароитида қуйида турувчи 
раҳбарлар ва ходимлар билан келишиш асосида омилкор қарорларни асослаш
ва қабул қилиш, уларнинг қабул қилинган қарорларни амалга оширишдаги 
иштирокини тақсимлашни билиш; 
-
асосий бозорлар ѐки уларнинг ҳозир ишлаѐтган ѐки ишламоқчи 
бўлган сегментларидаги иқтисодий вазиятни таҳлил қилиш соҳасидаги 
амалий билимлар ва тажрибанинг мавжудлиги; 
-
юқори маданият, софлик, ҳамма нарсада намуна бўлиш қобилияти; 
-
рақиб фирмалар фаолияти ва ҳаракатларини таҳлил қилишни билиш; 
-
ташкилот ресурсларини бошқариш қобилияти ва билиши; 
-
ташкилот ишини башорат қилиш ва режалаштиришни билиш; 
-
ташкилотни бошқариш ва фаолият юритишнинг самарадорлигини 
ошириш усулларига эгалик қилиш; 
-
замонавий ахборот технологиялари, коммуникация ва алоқа 
воситаларига эгалик қилиш; 
-
кишилар билан ишлаш, уларга таъсир кўрсатиш қобилияти ва билими, 
бунинг учун зарур бўлган дилкашлик, адолатликка эга бўлиш, ”инсоний 
муносабатлар”ни билиш; 
-
ўзини ўзи ва ўз вақтини бошқаришни билиш; 
-
масалаларни ҳал қилишда қатъийлик, ғайратлилик, динамиклик; 
-
расмий ва норасмий тузилмаларнинг ўзаро алоқасини ҳисобга олиш 
билан кишилар билан муносабатларни ўрнатишни билиш; 

---

225 
-
билим ва фаросатлилик (ташкилотдаги аниқ шароитларни билиш, 
уларда ўз йўлини топа билиш, фаросатли ва топқир бўлиш); 
-
ўзига ўзи ѐрдам кўрсатишни билиш, ташкилотдаги маълум 
шароитларда бошқарув кўникмаларини ривожлантириш ҳисобига ўзини 
қўллаб-қувватлаш;
-
ўз мамлакати ва бошқа мамлакатлардаги, фирма ўзининг ўрнини 
кучайтириш ѐки ишлаб қолишга интилаѐтган бозорлардаги хўжалик 
ҳолатининг ривожланиши, талабнинг хусусиятлари, иқтисодиѐтни давлат 
томонидан тартибга солиш чоралари тенденцияларини олдинда кўра олишни 
билиш. 
Менежерлар