Музейшунослик indd

Praga Milliy muzeyi
Praga shahrida joylashgan ushbu muzey eng yirik muzeylardan 
biri hisoblanadi. U o‘zining rivojlanish bos-qichi davomida bir qancha 
davrlarni bosib o‘tib, hozirgi kungacha yetib kelgan. Uning o‘ziga xos 
boy kolleksiyalari, doimo bu erga kelib turuvchi sayyohlarning qiziq-
ishiga sabab bo‘lib, hayratini yanada ortishiga turtki bo‘ladi.
Pragadagi Milliy muzeyning bunyodga kelishi 1818-yillarda mam-
lakatning milliy uyg‘onish davriga to‘g‘ri keladi. Muzeyning ilk tashki-
lotchilaridan biri graf kashpar shternberg bo‘lgan. Muzeyning tarixiy 
bo‘limini tarixchi va siyosatshunos Frantishek Palatskiy boshqargan. 
Uning tashabbusiga  ko‘ra, 1824-yilda birinchilarda bo‘lib, chex tilida 
ilmiy maqolalar chop etila boshladi. Milliy muzeyning birinchi kutubx-
onachisi bo‘lib filolog va shoir Vatslov Ganka tayinlangan. U birmun-
cha taniqli va iqtidorli falsfaktor edi. shu sababli uning “qo‘lyozmalari” 
muzey eksponatlari orasidan alohida o‘rin olgan. Muzey kolleksiyalari 
tez o‘sib bordi va haddan ziyod ko‘payib ketganligi sababli binoda joy 
borasida yetishmovchiliklar yuzaga kela boshladi. shuning uchun ham 
bino maydonini biroz kengaytirishga to‘g‘ri keldi. Chexiyadagi Milliy 
muzeyni qayta barpo etishga besh yil davomida vaqt sarflandi. Mil-
liy muzey binosi-ning balandligi 70 metrni va fasadining uzunligi 100 
metrni tashkil etadi. U 1885 — 1890-yillar oralig‘ida qurib bitkazilgan. 
Muzey binosining loyihasini Yozef shultes tuzgan. Bino orqali Vaslavs-
kiy maydoniga chiqiladi. Bu esa bino arxitekturasiga o‘ziga xos chi-
roy bag‘ishlaydi. Bo‘rtib chiqqan gumbazga ega bo‘lgan bu mahobatli 
bino qadimgi “konn darvozasi” o‘rnida barpo etilgan bo‘lib, Chexi-
ya aholisi uchun alohida ramz ma’nosini bildiradi. Binoning asosiy 
fasadi haykallar bilan bezatilgan ramka tomoshabinlarning e’tiborini 
tortadi. Taxtda o‘tirgan “xudo” ning yonida yosh qiz ham joylashtiril-
gan bo‘lib, u Vltava daryosining timsoli, qariya esa elba daryosining 
timsoli hisoblanadi. ona xudoning tepa qismida “ilm va san’at” xudol-
ari joylashgan. Gumbaz ostidagi binoda Panteon ham joylashtirilgan. 

---

159
U yerda bundan tashqari, chex madaniyatida o‘ziga xos iz qoldirgan  
buyuk allomalarning byusti va haykallarining to‘plami ham mavjud. 
1912-yilda bino ro‘parasiga Yozef  Vasulav Mislbek tomonidan ish-
langan “Avliyo Vaslav” haykali o‘rnatilgan. Binoning bezatilishida 
ko‘pgina iqtidorli va taniqli mo‘yqalam ustalari, haykaltaroshlar o‘z 
hissalarini qo‘shganlar
77
. 
1901-yil may oyida ushbu muzeyning ochilish marosimi bo‘lib 
o‘tdi. Chexiya Milliy muzeyining ajoyib maydoni taniqli haykaltarosh 
Lyudvig shvantxamer tomonidan ishlangan takrorlanmas haykallar 
bilan bezatilgan. Muzeyning asosiy zali, o‘ziga xos Panteonda, chex 
rassomlari, haykaltaroshlari va yozuvchilarining eng durdona asarlari, 
haykallari, bir qancha polotnolari to‘plangan bo‘lib, unda Chexiya-
ning 16 ta qasri tasvirlangan suratlar bilan bezatilgan zinapoya bilan 
bog‘langan. XX asrda muzey kolleksiyalari birmuncha ko‘payib ket-
gan. Chexiya Milliy muzeyi bo‘limlarga bo‘lingan va ularning har biri 
uchun alohida zal tashkil etilgan.
Ikkinchi jahon urushi davrida Chexiya Milliy muzeyi binosiga 
ikkita bomba tushib, asosiy zalga va yana bir qator bo‘limlarga bir-
muncha talofat yetkazgan. Buning natijasida, ko‘pgina eksponatlarini 
evakuatsiya qilishga to‘g‘ri keladi. 1968-yilda muzey fasadi yana bom-
bardiman qilindi.