Muzaffarova vazira shuxrat qizi samarqand viloyatining botanik tabiat yodgorliklari, biologiyasi va ularni

3.5. Payariq, Ishtixon, Jomboy, Oqdaryo, Nurobod  

tumanlaridagi asriy chinorlar. 

 

O’tkazilgan  tadqiqot  natijasida  Samarqand  viloyatining  Urgut  tumanidan 

tashqari yana Payariq, Ishtixon, Jomboy, Oqdaryo, Nurobod tumanlarida ham asriy 

chinorlarning    o’sib  turganligi  aniqlandi  va  ularning  o’lchamlari  olinib,  hozirgi 

holati  o’rganildi. 

Samarqand viloyatida muqaddas qadamjolar ko’p. Ular XVI  – XVII asrlarga 

oid  tarixiy  yodgorliklar  sanaladi.  Ularning  hovlisida  o’sib  turgan  azim 

chinorlarning  yoshi  ham  shu  obidalar  yoshiga  teng.  Ular  ham  asriy  botanik 

yodgorliklar  sanaladi.     

Payariq,  Oqdaryo,  Ishtixon  tumanlaridagi  chinorlar  ziyoratgohlar  –  maqbara 

va  masjid  hududida  o’sib  turibdi.  Quyida  bu  chinorlar  haqida  batafsil ma’lumotlar 

keltiramiz: 

---

58 

 

Payariq  tumanidagi  asriy  chinorlar  tumanga  qarashli  Imom  Al-Buxoriy 

maqbarasi hovlisida  o’sib turibdi.  

 Imom  Al-Buxoriy  majmuasi  Chelak  tumani  Xartang  qishlog’ida  joylashgan.  

XV  asrda  Shayboniyxonlardan  Abulxayrxon  Imom  Al-Buxoriy  qabri    atrofini  

ta’mirlatib,  maqbara  va  masjid  qurdiradi.  Chinorlar  ham  o’sha  davrlarda    ekilgan. 

Chinorlarning  yoshi  500  yildan  oshgan.  Chinorlar  O’zbekiston  Respublikasi 

Prezidenti  tasarrufiga  olingan.  Har  yili  ularning  holati  o’rganilib,  muhofaza  etiladi. 

Bu azim  chinorlarning  o’lchamlari  quyidagicha: 

1-tup ikkiga  bo’lingan, tana aylanasi  2.5-4 m. 

2-tup tana aylanasi  – 5 m. 

3-tup tana aylanasi  – 4,5 m. 

4-tup tana aylanasi  – 4,5 m. 

5-tup tana aylanasi  – 6 m. 

Chinorlarning  barchasining  balandligi  30-35  m  ga  yetadi.  Chinorlarning 

o’rtasida  hovuz  bor.  Bundan  ko’rinib  turibdiki,  daraxtlarning  sug’orilish  holati 

yaxshi.  Ularning  atrofi  temir  panjara  bilan  o’ralgan,  antropogen  ta’sir 

ko’rsatilmaydi.    

Oqdaryo  tumanidagi  asriy  chinorlar  Maxdumi  A’zam  maqbarasi  hovlisida 

o’sib  turibdi.    Maxdumi  A’zam  maqbarasi  tumanning  Dahbed  qo’rg’onida 

joylashgan.   

Maxdumi  A’zam  obidalarini  Yalangto’shbiy  qurdirgan.  Bu  XVI  asr  oxiri  – 

XVII  asr  boshlariga  to’gri  keladi.  Chinorlar ham o’sha davrga xos, ya’ni 500 yillik 

daraxtlardir.    Ziyoratgoh  hovlisida  5  tup  chinor  o’sib  turibdi,  3  tupi  eng  yiriklari: 

3,5-4-10  m  tana  aylanasiga  ega.  Tana  aylanasi  10  m  bo’lgan  chinor  bir  metr 

yuqorisidan  ikkiga  bo’lingan,  juda  yirik  kovagi  bor.    Chinorlar  aholi  tomonidan 

“muqaddaslashtirilgan”ligi  tufayli  ularga  antropogen  ta’sir  ko’rsatilmaydi.  Har  bir 

tup chinorning  osti hovuzcha qilingan(Ilova.  3-rasm). 

Ishtixon  tumanidagi  Qalandarxo’ja  qishlog’ida  joylashgan  Qalandarxo’ja 

jom’e  masjidi  hududida    bir  tup  chinor  o’sib  turibdi.  Bu  chinorning  yoshi  500 

---

59 

 

yildan  oshgan.  Balandligi  40-45  m,  tana  aylanasi  yer  yuzasida  12  m,  1  m 

balandlikda  8  m.  Yonidan  yangi  nihollar  o’sib  chiqqan.  Daraxtning  uchki 

qismlarida  qurish alomatlari  bor (Ilova. 7-rasm). 

Jomboy  tumanining  Eski  Jomboy  degan  joyida  ham  asriy  chinorlar 

o’sayotganligi  aniqlandi.  Chinorlar  borib  ko’rilganda,  ular  o’sib  turgan  joy  eski 

maktab  o’rni  ekan.  Ular  7  tup  bo’lgan  ,  2  tupi  kesilgan.  Ularning o’lchamlari: tana 

aylanasi  3,8  –  4,8  m,  balandligi  35-40  m.  Uchki  qismlarida  qurish  alomatlari  bor. 

Muhofaza choralari  ko’rilmagan,  antropogen ta’sir ko’rsatilgan.  

Nurobod  tumaniga  qarashli  Oqsoy  qishlog’ida  Qo’shchinor  degan  joyda 

buloq  bo’yida  1  tup  chinor  o’sib  turibdi.    Tup  ikkiga  bo’lingan,  joy  nomi  ham 

shundan  kelib  chiqqan  bo’lsa  kerak.    Tana  aylanasi 3,7 – 4,25 m, balandligi 42-43 

m  ga  yetadi.  Uchki  qismlarida  qurish  alomatlari  bor.  Chinor  atrofida  manzarali 

daraxtlardan  ko’k  terak,  mevali  daraxtlardan  yong’oq,  tut  daraxti  va  aylant 

uchraydi.