Muvozanatli deb tushuniladi. Ammo, har qanday iqtisodiy tizimning bunday holati hayoliydir

O’zbekistonda 2013 yilda fiskal siyosat ko’rsatkichlari 
Yil 
Davlat byudjeti 
xarajatlari, mlrd. 
so’m 
Davlat byudjeti 
daromadlari, 
mlrd. so’m 
Davlat byudjeti 
kamomadi, YaIM 
ga nisbatan % 
2013 
25833,7 
26223,1 
+0,3 
  
Aksincha,  ba’zi  hollarda  esa  byudjetning  xarajatlari  uning  daromadlaridan 
ko’proq  bo’ladi.  Shunga  muvofiq  ravishda  byudjet  xarajatlarining  byudjet 
daromadlaridan  boshqa  hollar  teng  bo’lgan  sharoitda,  byudjet  defitsiti  vujudga 
kelishining eng umumiy sabablari quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin: 
•  iqtisodiyotni  rivojlantirish  uchun  yirik  davlat  kapital  quyilmalarini  amalga 
oshirishning zarurligi; 
Byudjet  defitsitini  moliyalashtirishning  barcha  manbalarini  ikki  guruhga 
bo’lish qabul qilingan: 
1) ichki manbalar; 
2) tashqi manbalar. 
Byudjet defitsitini moliyalashtirishning ichki manbalari sifatida quyidagilarni 
ko’rsatish mumkin: 
•  mamlakat  hukumati  tomonidan  shu  mamlakatning  milliy  valyutasida  kredit 
tashkilotlaridan olingan kreditlar; 
•  mamlakat  hukumati  nomidan  qimmatbaho  qog’ozlarni  chiqarish  orqali  amalga 
oshirilayotgan davlat zayomlari; 
• davlat mulkiga tegishli bo’lgan mol-mulkni sotishdan olingan tushumlar; 
• davlat zaxiralari va rezervlar bo’yicha daromadlaming xarajatlardan o’sgan qismi 
summasi; 
• byudjet mablag’larini hisobga oluvchi hisobvaraqlaridagi mablag’lar qoldig’ining 
o’zgarishi; 
• va boshqalar. 

---

 
110 
 
Byudjet defitsitini moliyalashtirishning tashqi manbalari qatoriga quyidagilar 
kiradi: 
•  mamlakat  hukumati  nomidan  qimmatbaho  qog’ozlarni  chiqarish  orqali  xorijiy 
valyutada amalga oshirilgan davlat zayomlari; 
• xorijiy valyutada taqdim etilgan va mamlakat hukumati tomonidan jalb qilingan 
xorijiy davlatlar, banklar va firmalar, xalqaro moliyaviy tashkilotlarning kreditlari. 
Yuridik va jismoniy shaxslar, xorijiy davlatlar, xalqaro tashkilotlar va xalqaro 
huquqning boshqa sub’ektlari oldidagi (davlat kafolatlari bo’yicha majburiyatlarni 
qo’shgan holda) mamlakat hukumatining qarziy majburiyatlari hukumatning davlat 
qarzini vujudga keltiradi. Bu qarz davlat xazinasini tashkil  etadigan davlat mulki 
bilan to’liq va hech qanday shartsiz ta’minlanishi kerak. 
Bunda  davlat  hokimiyati  organlari  mamlakat  hukumatining  qarziy 
majburiyatlari  va  davlat  qarziga  xizmat  qilish  uchun  respublika    byudjetining 
daromadlarini shakllantirish bo’yicha barcha vakolatlardan foydalanadilar. 
Mamlakatning qarziy majburiyatlari quyidagi shakllarda bo’lishi mumkin: 
•  qarz  oluvchi  sifatida  mamlakat  hukumati  nomidan  kredit  tashkilotlari,  xorijiy 
davlatlar  va  xalqaro  moliyaviy  tashkilotlar  bilan  tuzilgan  kredit  bitimlari  va 
shartnomalari; 
•  mamlakat  hukumati  nomidan  qimmatbaho  qog’ozlarni  chiqarish  orqali  amalga 
oshirilgan davlat zayomlari; 
•  mamlakat  hukumati  tomonidan  davlat  kafolatini  berish  to’g’risidagi 
shartnomalar; 
•  o’tgan  yillardagi  mamlakatning  qarziy  majburiyatlarini  restrukturizatsiya  qilish 
va muddatini o’zgartirish to’g’risidagi mamlakat hukumati nomidan tuzilgan (shu 
jumladan, xalqaro) bitimlar va shartnomalar; 
• va boshqalar. 
Mamlakatning qarziy majburiyatlari o’zining muddatiga qarab qisqa muddatli 
(bir yilgacha), o’rta muddatli (bir yildan ortiq va besh yilgacha) va uzoq muddatli 
(besh yildan yuqori) bo’lishi mumkin. Ular zayomning konkret shartlariga muvofiq 

---

 
111 
 
ravishda  (zayom  shartlarini,  jumladan,  to’lov  muddatlari,  foiz  to’lovlarining 
miqdori, muomala muddatlarini o’zgartirmasdan) qaytarilishi kerak. 
Mamlakat  hukumatining  davlat  ichki  qarzlari  quyidagilardan  iborat  bo’lishi 
mumkin: 
• hukumatning davlatni qimmatbaho qog’ozlari bo’yicha qarzining asosiy nominal 
summasi; 
• hukumatga taqdim etilgan kreditlar bo’yicha asosiy qarzning hajmi; 
• mamlakat hukumati tomonidan berilgan kafolatlar bo’yicha majburiyatlar hajmi; 
• va boshqalar. 
O’z navbatida, hukumatning davlat tashqi qarzlari: 
• xorijiy davlatlar hukumatlari, kredit tashkilotlari, firmalar va xalqaro moliyaviy 
tashkilotlarga  mamlakat  hukumati  tomonidan  taqdim  etilgan  davlat  kafolatlari 
bo’yicha majburiyatlar hajmi; 
• xorijiy davlatlar hukumatlari, kredit tashkilotlari, firmalar va xalqaro moliyaviy 
tashkilotlardan  hukumat  olgan  kreditlar  bo’yicha  asosiy  qarz  hajmidan  iborat 
bo’ladi. 
Xususan, bunda iqtisodiyotdagi soliq yukini izchil kamaytirib borish siyosati 
sharoitida  byudjet  xarajatlarini  manzilli  va  maqsadlik  darajasini  oshirish,  jon 
boshiga  moliyalashtirish  tizimini  joriy  etish,  byudjet  ijrosining  g’aznachilik 
tizimini joriy qilish kabi chora-tadbirlarning ahamiyati kattadir.   
Respublikamizda chuqur tarkibiy islohotlar, ishlab chiqarishni modernizatsiya 
qilish  va  yangilash,  innovatsion  texnologiyalarni  keng  joriy  etish  bilan  bog’liq 
keng  ko’lamli  islhotlar  olib  borilishiga  qarmasdan,  davlat  tashqi  qarzlarining 
YaIMga  nisbatan  xajmi  13  foizdan  ortmaydi.  Bu  ham  amalga  oshirilayotgan 
oqilona qarz siyosatining natijasidir.