Muvozanatli deb tushuniladi. Ammo, har qanday iqtisodiy tizimning bunday holati hayoliydir

VII BOB. KEYNSNING TOVARLAR VA XIZMATLAR BOZORIDA 
MAKROIQTISODIY MUVOZANAT MODELI 
 
7.1. Haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar 
Ishlab  chiqarishning  kamayishi  natijasida  mumkin  bo’lgan  yo’qotishlarning 
oldini  olish  uchun  jami  talabni tartibga solib turadigan  faol davlat siyosati  zarur. 
Shuning  uchun  ham  Keynsning  iqtisodiy  nazariyasini  ko’p  hollarda  jami  talab 
nazariyasi  deb  yuritiladi.  Jami  talab  komponentlari,  ayniqsa    investitsiyalarning 
o’zgarishi makroiqtisodiy beqarorlik sabablaridan biridir. 
Haqiqiy  investitsiyalar  rejalashtirilgan  va  rejalashtirilmagan  investitsiyalar 
miqdorini  o’z  ichiga  oladi.  Rejalashtirilmagan  investitsiyalarga  tovar  –  moddiy 
zaxiralariga  (TMZ)  investitsiyalardagi  kutilmagan  o’zgarishlar  kiradi.  Ushbu  
rejalashtirilmagan investitsiyalar tenglashtiruvchi mexanizm sifatida jamg’arma va 
investitsiyalar  miqdorining  o’zaro  bir-biriga    mos  kelishiga  olib  keladi  va 
makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlaydi.  
Rejalashtirilgan  xarajatlarga  uy  xo’jaliklari,  firmalar,  davlat  va  tashqi 
dunyoning  mahsulot  va  xizmatlarni  sotib  olishga  mo’ljallagan  xarajatlari  kiradi. 
Firmalar  tomonidan  ishlab  chiqarilgan  mahsulotlarni  sotishdagi  kutilmagan 
o’zgarishlar tovar moddiy zaxirasiga rejalashtirilmagan investitsiyalar qilishga olib 
kelsa, haqiqiy xarajatlar rejalashtirilgan xarajatlardan farq qiladi.  
Rejalashtirilgan  xarajatlar  funktsiyasi  :  E=S+  I  +G+Xn    ko’rinishiga  ega. 
Dekmak uning grafigi     iste’mol funktsiyasi (S= a+b x (U-T) ) grafigiga nisbatan  
I+G+Xn   miqdorda yuqoriga surilgan bo’ladi.  Keltirilgan Xn -sof eksport bo’lib, 
uning funktsiyasi esa quyidagi ko’rinishga ega:  
   Xn =  g – m’Y 
Bu erda :g – avtonom sof eksport; 
m’ - importga chegaralangan moyillik;  Y – daromad. 
 Importga  chegaralangan  moyillik  import  xarajatlaridagi  o’zgarish  miqdorini 
bunga sabab bo’lgan daromadlardagi o’zgarish miqdoriga bo’lib topiladi.                    
         m’ = ΔM / ΔY 

---

 
72 
 
Bu erda: ΔM - importga xarajatlarning o’zgarishi; 
ΔY - daromadlarning o’zgarishi. 
Yalpi  daromadlarning  oshishi  bilan  import  ham  oshadi.  Chunki,  bunda 
iste’molchilar  va  investorlar    ham  milliy  ham  import  mahsulotlarga  bo’lgan 
xarajatlari  miqdorini  oshiradilar.  Ayni  paytda    mamlakatning  eksporti  hajmi  shu 
mamlakatdagi  yalpi  daromadlar  (Y)  miqdoriga  bevosita  bog’liq  bo’lmaydi,  balki 
tovar olib chiqib ketayotgan mamlakatning yalpi daromadlari o’zgarishiga bog’liq 
bo’ladi. Shuning  uchun ham  mamlakatdagi yalpi daromadlar (Y) o’zgarishi bilan 
sof eksport (Xn) o’rtasidagi bog’liqlik salbiydir va sof eksport funktsiyasida minus 
ishorasi bilan belgilanadi. 
Keynsning  makroiqtisodiy  muvozanat  modelini  ko’rib  chiqish  jarayonini 
soddalashtirish  uchun  sof  eksport  miqdori  yalpi  daromadlar  (Y)  o’zgarishiga 
bog’liq emas deb olinadi. Shuning uchun sof eksport to’lig’icha avtonom xarajatlar 
miqdoriga qo’shiladi,  ya’ni  avtonom  xarajatlar  (a  +  I  +  G    +Xn)  yig’indiga teng 
deb olinadi.