Mutolaa madaniyati va ritorika

Voizlik san’ati asosan uch shaklda: dabirlik, xatiblik, muzak-kirlikdt iborat bo‘lgan. Bulardan birinchisi, davlat maqomidagi yozishmalarni yozma bayon etish va qiroat bilan o‘qib berish; ikkinchisi, juma kunlari peshin namozi oldidan xutba o‘qish; uchinchisi, juma kunlaridagi, hayit va boshqa tantanali kunlardagi anjumanlarda xatibdan keyin diniy, axloqiy, huquqiy masalalarni sharhlab berishdan iboratdir. Keyinchalik, bularga respubli-kamizda keng tarqalgan amri ma’ruflar ham qo‘shilgan. Hozirda ularni asosan imom-xatib, imom-noiblar, goho mudarrislar o‘tkaz-moqdalar. Umuman, voizlik san’atiga diniy ta’limot sohiblari hamisha katta e’tibor bilan qaraganlar va bu an’ana hozirda ham davom etmoqda.

Voizlik san’ati tinglovchi va voizlarning ijtimoiy-siyosiy mavqeyi hamda boshqa xususiyatlaridan kelib chiqqan holda quyidagilarga ajratilgan: sultoniyot - yuqori tabaqa a’yonlar va zodagonlar uchun mo‘ljallangan; jihodiya - janggoh ishtirokchilari uchun mo‘ljallangan; g‘aribona oddiy fuqarolar uchun mo‘ljal-langan.

Sultoniyotda - hukmdorlar sha’niga hamdu sanolar aytilgan, ular ko‘klarga ko‘tarib maktalgan, ya’ni shaxsga sig‘inish, xusho-madgo‘ylik, laganbardorlik o‘z ifodasini topgan; jihodiya-jangovarlik, yalovbardorlik, botirlik, qahramonlik, jasurlik, fidoyilik, vatanparvarlik ulug‘langan, barcha jihodga (muqaddas urushga) chaqirilgan; g‘aribonada esa - mehnat ahli itoatkorlikka, yuvoshlikka chaqirilgan. Ularning yozilish, o‘qilish, shuningdek, va’z etilish shartlari, usuli, ohangi ham har xil bo‘lgan.