Mutolaa madaniyati. 10-amaliy mashg’ulot. Bajardi: Savol-topshiriqlar: «Qutadg‘u bilig»

4. Asarda qanday masalalar ilgari surilgan?

Dostonda asosiy eʼtibor podshohlik qonun-qoidalariga,saltanat boshqarish sir-u sinoatlari tavsifiga bagʻishlanadi. Shuningdek,hikoyalar davomida adolat,bilimli boʻlish,saxiylik va oliyjanoblikning oʻziga xos xususiyatlari haqida,adolat xalqning tinchligi va farovonligining tayanchi ,ustuni ekanligi haqidagi qarashlar hamda ochkoʻzlik,munofiqlik,yolgʻonchilikning inson kamolotiga putur yetkazishi haqidagi qarashlar oʻz aksini topadi.

5. Didaktik adabiyot haqida ma’lumot bering.

Didaktika» – yunoncha «didakticos», ya’ni «ibratli» degan

so‘zdan olingan. Demak, «didaktik adabiyot» deganda nasi-

hat, o‘git, ibrat ruhidagi asarlar tushuniladi. Bu Sharqda ham,

G‘arbda ham bo‘lgan. Sharq so‘z san’atida pand-nasihat ruhi

ustunroq, ochig‘i, u shunisi bilan G‘arb adabiyotidan farq qiladi

ham. X asrdayoq buyuk Abu Ali ibn Sino Sharq ko‘proq nasi-

hat yo‘li bilan, G‘arb esa hayotni real ko‘rsatish orqali kishini

tarbiyalashga moyilligini maxsus qayd etib o‘tgan edi.

Uni, adabiy shakliga ko‘ra, quyidagicha nisbiy

tasnif qilish mumkin:

1. Nasriy didaktik asarlar.

Masalan, milodiy IV asrda Hindistonda sanskrit tilida mash-

hur «Panchatantra», ya’ni keyinchalik «Kalila va Dimna» nomi

bilan mashhur bo‘lib ketgan buyuk didaktik asar dunyoga kela-

di. Uning butun Sharq, qolaversa, jahon adabiyotiga katta ta’siri

bor. Keyinchalik

Kaykovusning mashhur «Qobusnoma»si yozildi.

XVI asr o‘zbek adibi Xoja (Podshoxoja binni Abdulvah-

hobxoja)ning «Gulzor» hamda «Miftoh ul-adl» («Adolat kaliti»)

asarlari ham sof nasriy yo‘lda bitilgan didaktik adabiyot namu-

nalari hisoblanadi.

2. Nasriy-she’riy didaktik asarlar.

Shayx Muslihiddin Sa’diy Sheroziyning bag‘oyat mashhur

«Guliston» asari aynan shu guruhga mansub. U ham nasriy,

ham she’riy, ya’ni aralash yo‘lda bitilgan.

Alisher Navoiy ham pandnoma ruhidagi «Mahbub ul-qulub»

asarini aynan nasriy-she’riy shaklni o‘zaro omixta qilib yozdi.

Garchi majoziy timsollar, hayvonlar, asosan, qushlar mi-

solida bitilgan bo‘lsa ham, Gulxaniyning «Zarbulmasal»i ham

didaktik adabiyotning ana shunday nasriy-she’riy, ya’ni aralash

turiga kiradi.

3. She’riy didaktik asarlar.

Sharqda faqat nazmiy usulda yaratilgan maxsus didaktik

she’riyat ham shakllangan. Aytaylik, o‘zbek mumtoz she’riyatida

Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig», Haydar Xorazmiy-

ning Nizomiy Ganjaviy «Maxzan ul-asror»ini erkin tarjima

qilish asnosida bitgan «Gulshan ul-asror», Alisher Navoiyning

«Xamsa»ga birinchi asar sifatida kiritilgan «Hayrat ul-abror»

dostonlari aynan o‘zbek didaktik she’riyatining yorqin namuna-

lari hisoblanadi.