Mutaxassislik

---

G ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 

OLIY  VA 0 ‘RTA  MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI 

TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI

«TASDIQLAYMAN» 

Toshkent davlat sharqshunoslik

07. 00. 07 -  ETNOGRAFIYA, ETNOLOGIYA VA ANTROPOLOGIYA IXTISOSLIGI 

BO'YICHA TAYANCH DOKTORANTURAGA “MUTAXASSISLIK” FANIDAN QABUL

IMTIHONIDASTURI

TOSHKENT- 2020

---

Dastur  va  Toshkent  daviat  sharqshunoslik  universiteti  “Markaziy  Osiyo  xalqiari 

tarixi  va  etnologiyasi”  hamda  “Manbashunoslik va tasaw uf germenevtikasi”  kafedralari 

tomonidan  ishlab  chiqilgan  va  tasdiqlashga  tavsiya  etilgan  (2020  yil  23  sentyabrdagi 

3  - sonli bayonnoma).

Tuzuvchilar:

tarix fanlari doktori, professor - 

PhD -  B. A.Odilov

- A. X. Doniyorov

Taqrizchilar:

tarix fanlari  doktori, professor -  A. A. Ashirov 

tarix fanlari nomzodi, dostent v.b. - 1.  M. Xaydarov

Dastur  Toshkent  daviat  sharqshunoslik  universiteti  Kengashida  ko’rib  chiqilgan  va 

tasdiqlangan (2020 yil 28  sentyabrdagi 4 - sonli  bayonnoma).

2

---

K irish

2017-2021  yillarda  0 ‘zbekiston  Respublikasini  rivojlantirishning  beshta  ustuvor 

y o ‘nalishlari  bo‘yicha H arakatlar  Stra_'tegiya_,simng Ta’lim va fan  sohasini  rivojlantirish 

bandida  uzluksiz  ta'lim   tizim ini  yanada  takomillashtirish  yo‘lini  davom  ettirish,  sifatli 

ta'lim  xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining ehtiyojlariga muvofiq yuqori 

malakali  kadrlarni  tayyorlash  vazifalariga  alohida  e'tibor  qaratilgan.  Ushbu  ustivor 

vazifalar ijrosining mantiqiy davom i sifatida, maqsadli ilm-fan va ilmiy faoliyat sohasidagi 

munosabatlam i  tartibga  soluvchi,  “Ilm-fan  va  ilmiy  faoliyat”  to ‘g ‘risidagi  0 ‘zbekiston 

Respublikasining  Qonuni  qabul  qilindi.  Ushbu  e'tiroflardan  anglash  mumkinki,  hozirgi 

sharoitda  ilmiy  kadrlar  tayyorlash  jarayonini  jadal  rivojlantirish  va  sifatini  oshirish, 

iqtidorli yoshlam i ilm -fanga keng ja lb  qilish, oliy ta'lim va ilmiy tadqiqot muassasalarining 

ilmiy  salohiyatini  oshirish  v a  ulardan  respublikaning  innovasion  rivojlanishida  samarali 

foydalanish masalalari alohida aham iyat kasb etmoqda.

XX  asm ing so‘ngi yillariga kelib, 0 ‘zbekistonda tarixni yoritish bilan bog'liq muhim 

o'zgarishlar  yuz  berdi.  U shbu  jarayonlam ing  negizi  o'tmish-tarixni  o‘rganishda  milliy 

o ‘zlikni  anglash  tuyg‘usi,  ajdodlarimizning  shonli  yo‘li  va  boy  ma'naviy  merosini 

xaqqoniy yoritish masalasi  bilan bog‘liq rivojlangan.

Hozirgi  paytda  yurtim izda  yashayotgan  har  bir  fuqaro  o‘zligini  anglashi,  qadimiy 

tarixim iz  va  boy  m adaniyatim iz,  ulug‘  ajdodlarimizning  ulkan  merosini  chuqurroq 

o ‘zlashtirish,  shitob  bilan o ‘zgarayotgan hayot voqe'ligiga ongli  qarab,  mustaqil  fikrlashi 

va diyorimizdagi barcha o ‘zgarishlarga daxldorlik tuyg‘usi bilan yashashi zarurligi  uchun 

qulay  sharoit  paydo  b o ‘ldi.  0 ‘zbekistonda  yuz  berayotgan  keng  qamrovli  siyosiy, 

iqtisodiy,  ijtimoiy va m a'naviy o ‘zgarishlar tarixni  chuqur va xolisona tarzda hamda teran 

tafakkur asosida ilmiy tadqiq etishni taqozo etmoqda.

Darhaqiqat,  tarixchilar  zim m asida turgan  ustivor vazifalardan  biri  o'zbek  xalqining 

kelib  chiqishi  (etnogenezi)  v a  milliy  davlatchiligimiz  tarixini  xolisona  tadqiq  etishda 

etnologiya -   elshunoslik  (xalqshunoslik)  fani  ham  salmoqli  o'ringa  egadir.  Etnografiya, 

etnologiya va antropologiya sohalari ko‘p  qirrali  xususiyatga ega bo‘lib, uning eng asosiy 

tadqiqot ob'ekti yer yuzidagi  barcha etnoslar -  urug‘-qabilalar,  elatlar, xalqlar va millatlar 

hisoblanadi.

Etnologiya jahon xalqlarining etnogenezi, o‘ziga xos moddiy va ma'naviy madaniyati, 

antropologik  va  lingvistik  belgilari,  an'anaviy  xo'jaligi,  marosimlari  va maishiy  turmush 

tarzlarini  o ‘rganish  jarayonida  har  bir  etnosning jahon  sivilizasiyasida  o‘z  o ‘m iga  ega 

ekanligi  haqidagi  m a'lum otlam i  beradi.  Shu  boisdan  ham  etnografiya  bo‘yicha  o ‘quv 

m ashg'ulotlari  yer yuzidagi  m a'lum  bir mintaqada yashovchi xalqlaming tabiiy-geografik 

joylashuvi,  etnogenezi  va  etnik  tarixi,  antropologik  (irqiy)  va  etnolingvistik  (lisoniy) 

xususiyatlari,  moddiy  m adaniyati,  maishiy  turmush  tarzi,  ijtimoiy  hayoti  va  oila-nikoh 

munosabatlari,  marosimlari  v a  urf-odatlari,  ma'naviy  hayoti  va  diniy  e'tiqodlarini  o ‘zida 

mujassamlashtiruvchi eng ustuvor masalalar tizimidan tarkib topgan.

Jahon  hamjamiyatida  m unosib  o ‘rin  egallagan  0 ‘zbekistonning  bo'lajak  yosh 

tarixchilarini, jahondagi  turli  etnoslar, jumladan,  o‘zbek xalqi,  Markaziy  Osiyo va  Sharq 

mamlakatlaridagi  boshqa xalqlar etnogenezi va etnik tarixi, xo'jaligi, moddiy va ma'naviy 

madaniyati  bilan  yaqindan  tanishtirishda  etnologiya  eng  asosiy  o'rinlardan  birini 

egallaydigan fanlardan hisoblanadi.

3

---

Etnologiya  fani  yosh  avlodni  V atanga sadoqatli,  e'tiqodli  va yetuk  darajadagi  komil 

inson  qilib  tarbiyalashda  m uhim   vositalardan  biri  hisoblanadi.  Y oshlar jah o n ,  M arkaziy 

O siyo  xalqlari,  xususan,  o ‘zbeklam ing  etnogenezi,  etnik  tarixi,  an'anaviy  turm ush  tarzi, 

um um an,  milliy qadriyatlarini  etnografiya fani orqali puxta egallaydilar.

Ta'kidlash joizki,  sharqshunoslik  sohasida  xalqaro  standartlarga  m uvofiq  kom pleks 

bilim larga  ega  malakali  kadrlar  tayyorlash  sifatini  tubdan  yaxshilash,  ilm -fanni  jadal 

rivojlantirish,  professor-o‘qituvchilam ing  salohiyati,  pedagogik  m ahoratini  uzluksiz 

oshirib 

borish, 

talaba-yoshlam i 

sharqona 

qadriyatlar 

asosida 

tarbiyalashni 

takom illashtirish hukum atim iz tom onidan qoMlab quvvatlandi  va Sharq m am lakatlarining 

tillari,  tarixi,  madaniyati,  m oddiy  v a   m a'naviy  merosi,  iqtisodiyoti,  siyosati,  xalqaro 

m aydondagi  nufuzi,  ulam ing zam onaviy antropologiya va etnologiyasi, tarjim ashunoslik, 

shuningdek,  turizm  va  gid  ham rohligi  sohalarida  zamonaviy  bilim lam i  m ukam m al 

egallagan,  mehnat  bozori  uchun  raqobatbardosh  b o ‘lgan  kadrlarni  tayyorlash  m asalasi 

ustivor etib belgilandi.

Haqiqatdan ham bugungi tez sur'atli globallashuv jarayonida jah o n  xalqlari, xususan, 

Sharq  mamlakatlari  bilan  o ‘zaro  aloqalam i  samarali  rivojlantirish  m uam m osi  dolzarb 

aham iyat  kasb  etmoqda.  B uning  uchun  har  bir  xalqning  tarixi,  m adaniyati,  urf-odat  va 

an'analariga  oid  ilmiy  bilim lam i  rivojlantirish  davr  talabidir.  Ushbu  xalqlam ing  tarixan 

rivojlangan  o‘z  o ‘tm ishi,  qadriyatlari,  urf-odat  va  an'analari  asosida  shakllangan 

identikligiga oid  ilmiy  bilim lam i  shakllantirishda albatta,  etnolog m utaxassislam ing o ‘mi 

alohida ahamiyat kasb etadi.

Qolaversa,  Sharq  m am lakatlarining  rivojlanishi  omillari,  ulardagi  zam onaviy 

ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy  jaray o n larlar,  sharq  madaniyati  va  m erosi,  qadim iy 

yodgorliklari va qoMyozmalarini tadqiq etishda turli xalqlaming tilini m ukam m al biluvchi, 

zam onaviy  bilimlarga  ega  etnolog  m utaxassislarni  yetishtirish  ayni  dam da  dolzarbdir. 

Zam onaviy  bilimlarga  ega  etnolog  m utaxassislar tomonidan  bajariladigan  tadqiqotlar  va 

ularning  natijalarini  am aliyotda  q o ‘llanilishi  kelgusi  ijtimoiy-siyosiy  va  m adaniy 

rivojlanish jarayonlariga o ‘zini  ijobiy ta'sirini k o ‘rsatishi  shubhasiz.

IX  asrdan  XV  asr  oxirlarigacha  M arkaziy  Osiyo  arab  va  fors  tillarida yaratilgan  va 

hozirgi  kunda  0 ‘zbekiston  Fanlar  Akadem iyasining  Abu  Rayxon  Beruniy  nom idagi 

Sharqshunoslik institutida saqlanayotgan 40 m ingga yaqin nodir qoM yozmalaming orasida 

etnografik  ma'lumotlarga  ega  asarlar  ham   m avjud  bo‘lib,  ushbu  m anbalar  zam onaviy 

bilim larga  ega  etnolog  m utaxassislar  tom onidan  o ‘rganilishi  tarixim izning  kam 

o ‘rganilgan  yoki  o ‘rganilm ay  qolgan  jihatlarini  yoritishga  xizm at  qiladi.  A ytish  joizki, 

bugungi  kunda,  avvalo  respublikam izdagi  qo‘yozmalar  fondlarida  saqlanayotgan  boy 

m a'naviy  mersimizning  etnologik  tahlilini  am alga  oshira  oladigan  ham   sharq,  ham   g ‘arb 

tilarini  mukammal biladigan  m utaxassislam ing yetishmayotganligi yaqqol  sezilm oqda.

Shu  bilan  birga,  0 ‘zbekistonda  am alga  oshirilayotgan  islohotlar  m arkazida  inson, 

uning  farovonligi  masalasi  yetakchi  o ‘rindadir.  Sharqshunos-etnolog  m utaxassislari 

tom onidan  Sharq  m am lakatlarining  ilg ‘o r tajribalari,  xususan,  qishloq  x o ‘ja lig i  sohasida 

erishgan yutuqlarining rivojlanish om illari, inqirozli davri va uning sabablari etnologik va 

etnososiologik tadqiqotlar  asosida o ‘rganilishi, jahon xalqlari  tom onidan  ishlab  chiqarish 

jarayonida  qoMlanilayotgan,  sinalgan  tajribalam ing  (ayniqsa,  oziq-ovqat  havfsizligini 

ta'm inlash  va  ekologik  m uam m olam i  oldini  oluvchi)  m amlakatimizdagi  agrar  sohani 

rivojlantirishga safarbar etish im koni  oshadi.

4

---

Y uqorida  k o ‘rsatilgan  vazifalaming  dolzarbligi  va  ularning  amalga  oshirish 

usullaridan  kelib  chiqib,  zamonaviy  va  qadimgi  tillarni  o ‘zlashtirgan  malakali 

sharqshunos-etnolog 

mutaxassislarni  tayyorlash  imkoniyati  aynan  Toshkent  davlat 

sharqshunoslik universitetidagina mavjud, degan xulosaga kelish mumkin.

B iz talqin etayotgan mintaqa tarixshunosligiga kelsak, u hali yetarli o‘rganilgan emas. 

Undagi  y o ‘nalishlar,  maktablar hali yetarli talqin etilmagan.

D astum ing maqsadi va vazifalari

“07.00.07  -  Etnografiya,  etnologiya  va  antropologiya”  mutaxassisligi  bo‘yicha 

tayyorlanadigan  boMajak kadrlarning yuqorida bayon etilgan masalalar bo‘yicha bilim va 

k o ‘nikm alarini aniqlash va tegishli tarzda baholash ushbu dasturning maqsadini belgilaydi. 

U shbu  dastur  va  uning  asosida  tuzilgan  savollar  aynan  shu  vazifaga  qaratilgandir.  Bu 

m aqsad  v a   vazifalam i  bajarish  uchun  bo‘lg‘usi  tadqiqotchi  va  oliy  malakali  pedagoglar 

tarixiy m anbashunoslikni  va tarixshunoslik asoslarini mukammal bilishlari  lozim.