|
Bolalarda giperaktivlikning keng tarqalgan sabablaridan biri bu qarama-qarshi tarbiya turidir, chunki ularga hamma narsani qilishga ruxsat beriladi va bolalar hech qanday ta’qiqlarni bilishmaydi. Ta’lim berish jarayonida giperaktiv bolalar bilan ishlash jarayonida bir qator muammolar yuzaga kelishi kuzatiladi. Lekin shuni alohida ta’kidlash lozimki, giperaktiv bolalar boshqa tengdoshlariga nisbatan aqliy qobiliyati yuqori bo’lishi kuzatilgan. Giperfaollik sindromi bolalikda boshlanadigan rivojlanishning nevrologik buzilishi bo‘lib, diqqatni bir joyga jamlashning qiyinligi, giperfaollik (o‘ta faollik) va boshqarish qiyin bo‘lgan ta’sirchanlik kabi belgilar bilan namoyon bo‘ladi. Kuzatishlar natijasiga ko‘ra bu sindrom o‘g‘il bolalarda qizlarga nisbatan ko‘proq uchraydi.
Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlar inson hayotida muhim rol o'ynaydi. Ota-onalarning munosabati bolaning birinchi taassurotlarini anglatadi va boshqalar bilan keyingi barcha aloqalarning ohangini belgilaydi. Mustahkam oilaviy rishtalar mustaqillik, qiziquvchanlik, o'zini o'zi anglash va qaror qabul qilish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Farzandingiz bilan munosabatlaringizni uning hayotida ishtirok etish va yaqin muloqot orqali yaxshilashga harakat qiling. Moslashishni unutmang, chunki bola kun sayin o'zgarib, boradi.
Giperfaollik qanday holat va u nima?
“Giper…” (grekchadan Hyper – ustidan, yuza ) – me`yordan ortib ketganligiga urg`u beruvchi so`zlarning asosiy bo`g`ini. Faollik esa kishining harakatlari va faoliyati ko`lamini o`zida ifodalaydi. Psixologiya hamda psixonevrologiya fani soxasidauzoq yillardan beri tadqiq etib kelinayotgan bu tushuncha rus tilida “гиперактивность” shaklida yuritilib kelinadi. Rus tilidagi “активный” so`zi aslida lotincha “activus” so`zidan olingan bo`lib, “serxarakat, serg`ayrat”ma`nosini bildiradi
Giperfaollik - bu g'ayrioddiy yoki g'ayritabiiy ravishda faol bo'lgan holat. Giperfaollik ko'pincha ruhiy yoki jismoniy sog'liq holatining alomatidir. Giperfaollik bilan bog'liq bo'lgan asosiy shartlardan biri bu diqqat etishmasligi giperfaollik buzilishi (DEGB). Giperfaollik ruhiy yoki jismoniy holatlar tufayli yuzaga kelishi mumkin. Masalan, asab tizimiga yoki qalqonsimon bezga ta'sir qiladigan holatlar bunga hissa qo'shishi mumkin. Giperfaollik bolalarda diqqat etishmasligi buzilishining asosiy belgilaridan biridir. Ammo giperfaol bo'lgan har bir bola bu xatti-harakatlarning buzilishidan aziyat chekmaydi. Xuddi har qanday g'azablangan bolada bunday buzuqlik aniqlanmaydi. Bolalarda giperfaollik qanday sharoitlarda yuzaga kelishini va bu borada nima qilishingiz mumkinligini bilib oling!
Giperfaollik impulsiv kasallik deb hisoblanadi. Bu giperkinez deb ham nomlanadi. Faoliyat darajasi yoki haddan tashqari jismoniy harakat bilan tavsiflanadi, aniq maqsadsiz va tezda amalga oshiriladi. Bu bir xil yoshdagi va bir xil rivojlanish parametrlariga ega bo'lgan boshqa bolalarga nisbatan yuqori faollik darajasi.
Giperfaollikning umumiy xususiyatlariga quyidagilar kiradi.
1. Diqqat yetishmasligi:
Chalg'ishga qarshi turish qiyin.
E'tiborni uzoq vazifaga qaratishda qiyinchilik.
Tanlovda qatnashish qiyinligi.
Murakkab stimullarni tartibli ravishda o'rganishda qiyinchiliklar.
2. Giperfaollik
Haddan tashqari yoki nomuvofiq vosita faoliyati.
Tugatish uchun qiyin vazifalar allaqachon boshlangan.
Kresloga o'tirish va / yoki hali ham o'tirishda qiyinchiliklar.
Bezovta qiluvchi xatti-harakatlarning mavjudligi (buzuvchi). Uzoq vaqt davomida ushbu buzuqlikning kelib chiqishini ochib beradigan bir nechta farazlar ko'rib chiqilgan, ular orasida quyidagilar mavjud.
A gipoaktivatsiyasi markaziy asab tizimi, bu vosita faolligini oshirish bilan qoplanadi.
Biokimyoviy katekolamin tanqisligi: dofamin va norepinefrin.
Qalqonsimon gormonlarni ajratish.
Onaning perinatal stressi (homiladorlik paytida chekadigan onalarning giperfaol bolalari bo'lish xavfi yuqori).
Qondagi qo'rg'oshin miqdori ko'payishi, ayniqsa katta ifloslangan joylarda (yirik shaharlarda, savdo portlari yaqinida ...) yashash uchun.
Oziq-ovqat: qo'shimchalar bilan oziq-ovqat iste'moli, ortiqcha tozalangan shakar…
Oila omillari: tez-tez turmush o'rtoqlar o'rtasidagi janjallar, juda tanqidiy va repressiv ota-onalar.
Davolash har bir alohida holatga bog'liq. Ushbu bolalarning ba'zilarida organik o'zgarishlar mavjud, ular o'zgartirilgan elektroansefalogramda aks ettirilishi mumkin. Boshqalar normal IQ darajasidan past bo'lishi mumkin, boshqalarida nevrologik yoki endokrin anomaliyalar mavjud. Biroq, ko'pchilik bu o'zgartirishlarning hech birini taqdim etmaydi.
Ba'zi shifokorlar hali ham giperfaollik oiladan kelib chiqadi va uning irsiy tomoni bo'ladi degan nazariyani qo'llab-quvvatlamoqda. Shunday qilib, genetik meros bu xatti-harakatlar uchun xavf omiliga o'xshaydi. Shuningdek, giperfaollik bu o'g'il bolalarga qizlarga qaraganda ko'proq nisbatda ta'sir qiladigan alomatdir. O'g'il bolalarning giperfaollik bilan kasallanish xavfi qizlarga qaraganda 5 baravar yuqori. Bu holatda jinsiy aloqa ham xavf omiliga o'xshaydi.
Giperfaol bolalarda asosan tartibsizlik, gapga quloq solmaslik, beparvolik, unutuvchanlik, dangasalik xarakterlari kuzatiladi. Ular xar bir gapning ma`nosini so`raydi, ko`p bezovtalanadi (barmoqlari bilan narsalarni chaladi, o`rindiqlarni qimirlatadi, u yoqdan-bu yoqqa ko`p yuguradi, doimo qayergadir intiladi), boshqa bolalarga nisbatan kam uxlaydi va maxmadona bo`ladi. Bundan tashqari, savolni oxirigacha eshitmay turib, javob berishni boshlaydi, o`z navbatida toqat qilib kutolmaydi, suhbatni buzib aralashib turadi, qoidalarga bo`ysinmaydi va o`zini boshqara olmaydi.
Giperfaol bolalar ko'pincha buzilgan deb hisoblanadi. Ular o'zlarining xatti-harakatlarida "boshlash" tugmachasini bosishgan va to'xtata olmaydilar. Ular doimo hushyor bo'lib turishadi, guruhda o'ynashda qiyinchiliklarga duch kelishadi va o'rganish etishmovchiligi va rivojlanish kechikishlariga ega. Giperfaollik belgilari bo'lgan bolalar bilan muomala qilishda tashxis qo'yish uchun shifokorlar ko'pincha boshqa alomatlar yoki diqqat etishmasligi belgilarini kuzatadilar.
Bo`lajak ona homiladorligida qanday hodisalarni boshdan kechirsa, ana shu holatdagi salbiy yoki ijobiy xususiyatlar bolaga ham o`z ta`sirini o`tkazadi. Rok, rep va shunga o`xshash shovqin-suronli qo`shiqlarni muntazam tinglab yurgan homilador ayollar dunyoga keltirgan bolalarda. Uydagi noadekvat (nosog`lom) muhit. Ota-onasining qaysidir avlodidan bolaga meros bo`lib o`tgan ham bo`lishi mumkin
Impulsiv (tushunarsiz bo`ysinmaydigan) harakatlar
Bir joyda tinch o`tira olmaslik
Boshlagan o`yinni oxiriga yetkizmaslik
Birovning (ayniqsa, ota-onaning) gapiga quloq solmaslik
O`z bilganidan qolmaslik, qaysarlik
Diqqatning pasayishi, uyqusizlik
Atrofdagilar ishiga va boshqa bolalar o`yiniga aralashish, ularga xalaqit berish
Tez-tez janjal chiqarish, ukalarga azob berish
O`zining narsalarini bog`chada, maktabda yoki boshqa joyda unutib qoldirish
Berilgan savollarga shoshib javob berish
Tez xafa bo`lish, yig`loqilik
Enurez
. Boshi og`rib turishi
Fikrining tez chalg`ishi
Sergaplik
Bolalarda giperfaollik sindromi haddan tashqari harakatchanlikda namoyon bo'ladi. Bola doimiy o'tira olmaydi, u doimiy ravishda aylanib yuradi, endi u bir narsani, bir daqiqadan keyin - boshqasini qilyapti, shuning uchun hamma narsa to'liq bo'lmasligi ajablanarli emas. Giperfaollik belgilari bo'lgan bola doimo harakatda bo'ladi, unga murojaat qilganingizda, u eshitmayapti yoki e'tibor bermayotganga o'xshaydi. Bezovtalik tufayli material yomon qabul qilinadi, yomon o'qitiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
