Mustaqillikning taraqqiyot yo‘li mamlakatimizda fan rivoji uchun keng imkoniyatlar yaratdi

1. Xo‘sh, qonun o‘zi nima? 

 U  kishi  va  umuman,  jamiyat  hayotida  qanday  ahamiyatga  ega?  Qonunni  bilmasdan, 

o‘rganmasdan  turib  yashash  mumkinmi?  Qonun  tushunchasi  kundalik  hayotimizda  nisbatan  tez-tez 

ishlatib  turiladigan  tushunchadir.  Xususan,  fizika  yoki  kimyo  qonunlari  deymiz,  tabiat  qonuni  yoki 

bo‘lmasa,  iqtisodiy  qonunlar,  yuridik  qonunlar  va  h.  k.  Bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish  tamoyillarining 

uchinchisi  ham  qonun  to‘g‘risida  bo‘lib,  unda  barcha  sohada  qonunning  ustuvorligi  ta’minlanishi 

ta’kidlanadi.  YUqoridagilarni  birlashtirib  turadigan,  barchasi  uchun  ham  umumiy  bo‘lgan  xossa, 

xususiyatlar bormi? 

Eng  avvalo,  shuni  aytish  kerakki,  olamdagi  barcha  narsa  —  tabiat,  jamiyat  va  inson 

taraqqiyoti ma’lum qonunlar asosida amalga oshadi. Fanlarning (ijtimoiy, gumanitar, tabiiy va h. 

k.) asosiy vazifasi har bir soha bo‘yicha tadqiqot o‘tkazib, qonunlarni kashf qilish  yoki ularning 

amal qilish xususiyatlarini o‘rganish va ochib berishdan iborat, qancha ko‘p qonun kashf qilinsa, 

taraqqiyot  shuncha  tez  bo‘ladi.  Taraqqiyot  qonunlarini  bilmasdan  turib,  rivojlanishga  erishish 

qiyin.  Yaqin  o‘tmishda  iqtisodiyotning  o‘ziga  xos  qonunlarini  pisand  qilmay,  turli  xil  s’ezd, 

plenum,  konferensiya  qarorlari  asosida  eksperimentlar  o‘tkazib,  barcha  uchun  farovon  hayot  — 

kommunizm jamiyatini barpo qilmoqchi bo‘lishganini va bunday siyosat qanday oqibatlarga olib 

kelgani  barchaga  ma’lum.Hozir  mustaqil  o‘zbekiston  barcha  rivojlangan  mamlakatlar  singari 

ijtimoiy  yo‘naltirilgan  bozor  iqtisodiyotiga  asoslangan  demokratik  davlat,  fuqarolik  jamiyati 

barpo qilish yo‘lidan bormoqda. Bunda umumbashariy qonunlar va mamlakatimizning o‘ziga xos 

xususiyatlari e’tiborga olingan. 

Endi shunday savol: Nima uchun inson qonunni bilishi kerak?  Bunda oddiy misollarga 

murojaat qilamiz: yoz oylarida barcha odamlar issiq kiyimlar (etik, palto, qo‘lqop va h. k.) sotib 

olishadi,  o‘tin  yoki  ko‘mir  g‘amlab  qo‘yishadi  va  h.  k.  Nima  uchun?  Chunki  ular  tabiatning 

---

 

20 

bitta qonunini, ya’ni fasllarning o‘zgarishi, yozdan keyin kuz, undan keyin qish kelishini juda 

yaxshi  bilishadi.  Yoki  yana  bir,  oddiyroq  bo‘lsa-da,  misol:  sizga  birov  uyning  5-qavatidan 

tashlasang,  falon  pul  beraman  desa,  rozi  bo‘lmaysiz.  Nima  uchun?  CHunki  siz  I.  Nyuton  kashf 

qilgan  «Butun  olam  tortishish  qonuni»ni  yaxshi  bilasiz.  Balki  bilmassiz  ham,  havoning  o‘z 

jismingizdan  zichligi  kamligiga  e’tibor  qilmassiz  ham,  deylik.  Ammo  siz  bu  holda  omon 

qolishingiz  qiyinligini,  mayib  bo‘lishingizni  yaqqol  tasavvur  qilasiz.  Inson  qonunlarni  bilishi, 

ularga amal qilishi doirasida erkindir. Erkinlik nima? Erkinlik anglab olingan zaruriyatdir. Har 

qanday qonunga xos belgilardan biri zaruriylik, ya’ni ob’ektiv tarzda amalga oshish, o‘z-o‘zidan 

namoyon bo‘lishdir. Erkinlik esa ana shu zaruriylikni anglab olish va unga amal qilishdan iborat 

faoliyatni  anglatadi.  Yuristlarda  shunday  ibora  bor:  «qonunni  bilmaslik  javobgarlikdan  xolos 

qilmaydi».  Ana  shu  tufayli  siz  yuridik  qonunlarni  qancha  yaxshi  bilsangiz,  o‘zingizning 

faoliyatingizni  shunga  moslab  olib  borasiz.  Demak,  shuncha  erkin  bo‘lasiz.  Bu  holda  siz  nima 

qonuniy, nima esa qonuniy emasligini yaxshi bilasiz, qonunga xilof qadamlar qo‘ymaysiz. 

Yuqoridagi  fikrlarni  xulosa  qilib,  qonunga  qo‘yidagicha  ta’rif  berish  mumkin:  qonun