Mustaqillikning taraqqiyot yo‘li mamlakatimizda fan rivoji uchun keng imkoniyatlar yaratdi

2-mavzu:

 

Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: Sharq falsafasi  

Reja: 

1. Qadimgi  Misr va Bobil falsafiy maktablari. Markaziy Osiyoda “Avesto” ta’limotidagi falsafiy 

fikrlar. Konfutsiy va Lao Tszi ta’limoti  

---

 

14 

2. Ilk o’rta asrda tasavvuf va islom ilohiyotshunoslik ta’limotlari. Ularning dunyoqarash mazmuni  

3. Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiy ijodida gumanizm g’oyalari  

4. XX - XXI asr o’zbek falsafasi  

 

Qadimgi  Sharqda  asotiriy  tasavvurlar  va  falsafiy  bilimlarning  paydo  bo‘lishi.  Sharq  

qadimiy  madaniya  o‘chog‘i  va  jahon  sivilizatsiyasining  beshigi  deya  bejiz ta’riflanmagan. 

G‘arb  madaniyati  tarixini  o‘rganish  jarayonida  Ovrupasentrizm  nazariyasi  og‘ib  ketish 

g‘ayriilmiy    bo‘lgani    kabi,    masalaning    Sharq    bilan    bog‘lik    jihatini    tahlil    etganda    ham  

Osiyosentrizm g‘oyalari ta’siriga tushmaslik lozim.  

Shu  bilan  birga,  Sharqninng  o‘ziga  xosligi,  unga  mansub  bo‘lgan  madaniy  taraqqiyot  

jahon sivilizatsiyasining beshigi, dunyo xalqlari rivojiga qo‘shilgan munosib hissa ekani ham sir 

emas.  Bu  hol  jahonning    barcha    xolis    mutaxassis    olimlari    tomonidan    e’tirof    etiladi.  

Qolaversa,  Vatanimiz sivilizatsiyasining Sharq sivilizatsiyasi quchog‘ida voyaga etgani va uning 

qadriyatlarini o‘zida aks ettirganini, unga va butun dunyo madaniyatiga ulkan ta’sir ko‘rsatganini 

doimo esda tutish darkor.  

Sharq  madaniyati  taraqqiyotining  ilk  davrlari  deganda,  ko‘pgina  mutaxassislar  bizninng 

Vatanimiz  o‘tmishini,  Misr,  Bobil  va  insoniyat  tarixining  eng  qadimgi  sivilizatsiyalaridan  biri 

bo‘lgan  Shumer  davrlarini  esga  oladi.  Bularning  har  biri  insoniyat  tarixida  jamiyat  hayoti, 

qadriyatlar tizimining o‘ziga  xosligi,  boshqarish  va  iqtisodiy  jarayonlarning  muayyan  tarzda  

namoyon    bo‘lishi    bilan  tavsiflanadi.    Ushbu    madaniyat    o‘choqlari    haqida    maktab    ta’limi  

jarayonida    «Eng    qadimgi    tarix»  darsliklari  orqali  ma’lumot  berilgan.  Zukko  talabalar  o‘sha 

davrlarda qanday siyosiy jarayonlar kechgani, qanday podsholik va imperiyalar bo‘lganini yaxshi 

biladi.  Qadimgi  Sharq  falsafasi  insoniyatning  ilm,  fan,  ma’naviy  taraqqiyotining  debochasi 

hisoblanadi. Ularning rivojlanishi, o‘ziga xosligi va betakrorligidan qat’iy nazar, ayrim umumiy 

qonuniyatlarga ega.  

Birinchidan,  falsafiy  tafakkur  Sharqda  ijtimoiy  ongning  dastlabki  shakli  sifatidagi 

mifologiya  negizida  vujudga  kelgan.  Mifologiya  inson  o‘zini  atrof  muhitdan  ajratishga  va 

hodisalarni  tabiiy  sabablarga  muvofiq  tushuntirishga  qodir  emasligi  bilan  tavsiflanadi.  Inson 

dunyoni va undagi barcha hodisalarni xudolar va qahramonlar harakati bilan tushuntiradi. Ammo 

mifologiyada insoniyat tarixida ilk bor bir qancha falsafiy masalalar ham qo‘yiladi: dunyo qanday 

vujudga kelgan va u qanday rivojlanadi; hayot va o‘lim nima va h.k.  

Ikkinchidan, Sharq falsafasi sinfiy jamiyat va davlat paydo bo‘lishi bilan ijtimoiy ong shakli 

sifatida  vujudga  kelgan.  Masalan,  qadimgi  Hindistonda  falsafaning  vujudga  kelishi  taxminan 

uning  hududida  quldorlik  davlatlari  shakllana  boshlagan  miloddan  avvalgi  I  ming  yillikda  yuz 

bergan.  Xitoyda  falsafa  jamiyatning  sinfiy  tabaqalanish  jarayoni  boshlangan,  chunonchi: 

jamoalar kasodga uchrab, yangi er mulkdorlari va shahar boylarining iqtisodiy va siyosiy qudrati 

osha boshlagan miloddan avvalgi VI-V asrlarda vujudga kelgan.