Mustaqillikning taraqqiyot yo‘li mamlakatimizda fan rivoji uchun keng imkoniyatlar yaratdi

chin

, 

xato

  va 

noaniq

  (ehtimol,  taxminiy) 

bo’ladi. 

Ob’ektiv  voqelikka  mos  kelgan,  uni  to’g’ri  ifodalagan  hukmlarchin

,  mos  kelmaganlari 

xato

 bo’ladi. Ayni vaqtda chinligini ham, xatoligini ham aniqlab bo’lmaydigan hukmlar – 

noaniq

 

hukmlar mavjuddir. 

Hukmlar tilda gaplar orqali ifodalanadi

. 

Hukmmantiqiy kategoriya bo’lsa

, 

gapgrammatik 

kategoriyadir

. Hukmlar asosan darak gap orqali ifodalanadi. Faqat darak gaplardagina fikr tasdiq 

yoki inkor holda bo’ladi. 

Masalan

,  «Vaqt  orqaga  qaytmaydi»,  «Hayot  -  bu  harakat»  kabi  gaplar  hukmni  ifoda 

qiladilar. 

Hukmlar tuzilishiga ko’ra oddiy

 va 

murakkab

 bo’ladi.  

ODDIY HUKM

 deb tarkibidan yana bir hukmni ajratib bo’lmaydigan mulohazaga aytiladi. 

Masalan

, «Mantiq ilmini o’rganish to’g’ri fikrlash madaniyatini shakllantiradi» degan mulohaza 

oddiy hukmni ifodalaydi. 

MURAKKAB  HUKM

  tarkibidan  ikki  yoki  undan  ortiq  hukmni  ajratish  mumkin  bo’lgan 

mulohazalarga  aytiladi. 

Masalan

,  «Mantiq  ilmi  tafakkur  shakllari  va  qonunlarini  o’rganadi», 

degan  mulohaza  murakkab  xumkmdir.  Bu  mulohazaning  tarkibi  ikki  qismdan:  «Mantiq  ilmi 

tafakkur  shakllarini  o’rganadi»  va  «Mantiq  ilmi  tafakkur  qonunlarini  o’rganadi»,  degan  ikki 

oddiy hukmdan iborat. 

Xulosa  chiqarish  deb  bir  va  undan  ortiq  chin  mulohazalardan  ma’lum  qoidalar 

yordamida yangi bilimlarni keltirib chiqarishdan iborat bo’lgan tafakkur shakliga aytiladi. 

Xulosa  chiqarish  jarayoni  asoslar,  xulosa  va  asoslardan  xulosaga  o’tishdan  tashkil  topadi. 

To’g’ri xulosa chiqarish uchun, avvalam bor, asoslar chin mulohazalar bo’lishi, o’zaro mantiqan 

bog’lanishi kerak. 

Masalan,  «Aristotel-mantiq  fanining  asoschisi»  va  «Platon  yunon  faylasufidir»  degan  ikki 

chin  mulohazadan  xulosa  chiqarib  bo’lmaydi.  Chunki  bu  mulohazalar  o’rtasida  mantiqiy 

aloqadorlik yo’q. 

Xulosa  asoslari  va  xulosa  ham  o’zaro  mantiqan  bog’langan  bo’lishi  shart.  Bunday 

aloqadorlikning zarurligi xulosa chiqarish qoidalarida qayd qilingan bo’ladi. Bu qoidalar buzilsa, 

to’g’ri  xulosa  chiqmaydi.  Masalan:  «Talaba A  –  a’lochi»  degan  mulohazadan  «Talaba A  – 

odobli», deb xulosa chiqarib bo’lmaydi. 

Xulosa  chiqarish  xulosaning  chinlik  darajasiga  ko’ra,  aniqrog’i,  xulosa  chiqarish 

qoidalarining  qat’iyligiga  ko’ra  hamda  xulosa  asoslarining  soniga  va  fikrning  harakat 

yo’nalishiga ko’ra bir qancha turlarga bo’linadi.