Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

gandan 
keyingi 
xizmat- 
lar 
Sifati 
Tashqi 
bezagi 
Kafolatlash 
Real 
bajaril- 
gan 
tovar 
G‘oya 
bo‘yicha 
Tovarni 
qo‘llab- 
quvvatlovchi 
tadbirlar 

---

195 
elektrotovarlarni shu guruhga kiritish mumkin. 
Alohida ahamiyatga ega bo‘lgan tovarlar – bular tengi yo‘q tavsifga ega 
bo‘lgan yoki mashhur firmaning nomi bilan bog‘liq bo‘lgan tovarlardir. 
Masalan, mashinaning noyob markasi, o‘ta qimmatbaho taqinchoqlar. 
Talab juda kichik bo‘lgan tovarlar – bular kam iste’mol tovarlari bo‘lib, 
odatda xaridorlar bu tovarlarni sotib olishni o‘ylamaydilar. Masalan, yangi 
tovarlar. Bu guruh tovarlarini sotish uchun anchagina marketing harakatlarini 
bajarishga to‘g‘ri keladi. Ishlab chiqarish – texnik maqsadlarga mo‘ljallangan 
tovarlar – bu yakka shaxslar va tashkilotlar tomonidan boshqa tovarlarni 
ishlab chiqarishni davom ettirish yoki biznes sohasida foydalanish uchun 
sotib olinadigantovarlardir. 
Tovar bilan bog‘liq elementlardan biri uning markasi hisoblanadi. 
Marka – bu nom, atama.Tovar belgisi –bu rasm, simvol, emblema 
bo‘lib, uni so‘z bilan ifodalab bo‘lmaydi va u tovarni qaysi markaga tegishli 
ekanligini belgilaydi, u muayyan tovarni identifikatsiyalashda qo‘llaniladi. 
Tovar raqobatchilar tovaridan markasi bilan osongina farqlanadi. 
Markali tovar tovarlarning umumiy massasi orasidan yaqqol ko‘rinadi, 
iste’molchilar ongida u ijobiy tasavvurga ega. Marka siyosatini amalga 
oshirish marka nomini tanlash, markaning bozor kuchini aniqlash, va 
nihoyat, marka strategiyasini ishlab chiqish bilan bog‘liq. Markaning nomi 
avvalo, tovarning xususiyati, asosiy sifatini aks ettirishi va boshqa belgilarga 
to‘g‘ri kelmasligi kerak. Buyumlar va xizmatlardan tashqari shaxslar 
faoliyati, ularning manzili, ishlab chiqarishni, xizmatni tashkil etish shakllari 
va fikrlar, g‘oyalar ham tovar hisoblanadi. Ko‘pchilik rahbarlar, mahsulot 
ishlab chiqarganda faqat texnik detallariga e’tibor qaratadilar, lekin 
ko‘pchilik mijozlarning qarashi bunday emas. Mijozlar uchun mahsulot bu – 
o‘z ehtiyojlarini qanoatlantirishdir. Shunday ekan mahsulot sifati 
mijozlarning istaklari, qarashidan kelib chiqishi kerak. 
Mahsulot va xizmatning farqi: 
Mahsulot – bu moddiy yoki fizik xususiyatga ega bo‘lib, uni ko‘rishyoki 
ushlab ko‘rish, sotib olib unga egalik qilish mumkin. Odatda, mahsulotni 
sotib olayotganda nima xarid qilayotganingizni oldindan bilasiz va ko‘rasiz. 
Xizmat esa – bir tomonning ikkinchi tomon uchun ko‘rsatayotgan xatti- 
harakatdir. Siz mijozga xizmat ko‘rsatganingizda, mijoz uni ko‘z bilan 
ko‘rib, qo‘l bilan ushlamaydi, balki his etadi, foydalanadi, iste’molqiladi. 
Mahsulot korxonada ishlab chiqariladi va sotiladi. Mijoz kelgunga qadar 
do‘konda yoki omborda saqlanadi. Biroq xizmatlar odatda, avval sotiladi, 
keyin ishlab chiqariladi. Mahsulot ishlab chiqaruvchilar mijoz- dan ancha 
uzoqda bo‘lishi mumkin, lekin xizmat ko‘rsatuvchi va mijoz odatda yonma- 
yon turadi. 

---

196 
Narx 
Qadoqlash