Mustaqillik tufayli davlatchilik tariximiz tub burilish pallasiga kirdi

Bronza davriga oid manzilgohlar hozirgi Xorazm va Qoraqalpo-

g'iston hududlaridan ham topilib o'rganilgan. Amudaryo etaklaridagi

Tozabog'yob kanali yaqinidan topilgan Tozabog‘yob madaniyati,

Amirobod kanali etaklaridan topilib o'rganilgan Amirobod madaniyati

shular jumlasiga kiradi. Bu manzilgohlarda yashagan odamlar o'troq

holda urug' jamoa bo'lib yashaganligi, sug'orma dehqonchilik va

chorvachilik bilan shug'ullanganligi aniqlandi.

Mamlakatimizning shimolidagi cho'l va dasht joylarida chorvador

urug' jamoalari va qabilalar yashagan. Ularda chorvachilik xo'jalikning

asosiy tarmog'i bo'lgan. Otliq cho'ponlar qoramol, qo'y, echkilardan

iborat podalarni uzoq joydagi yaylovlarga haydab borganlar.

Chorvadorlar yil fasllariga mos joylarga ko'chib yurganlar, novdadan

to'qilgan uylar, ho'kizlar qo'shilgan g'ildirakli aravalardan foydalanib

uzoq joylarga ham bora olganlar. Bu jarayon turli qabilalarning

uchrashuvini, tanishuvini ta’minladi. Ular o'zaro fikrlashadigan,

aloqa qiladigan bo'ldilar, bir-birini tushunish uchun umumiy so'zlar

topdilar. Asta-sekin bir nechta qabilalardan o'zaro tushunarli tilda

gaplashadigan odamlarning katta guruhi - elatlar shakllanadi.

Bronza davri oxirlarida chorvador qabilalarning o'z podalarini

haydab o'troq dehqon jamoalari yashaydigan vohalarga tinch yoki

zo'rlik bilan kirib borganligi ham kuzaliladi. Natijadaetnik jarayonlar

kuchayib, shimol va janub qabilalarining dastlabki aralashuvi yuz

berib, hozirgi Zamon o'zbek va tojiklarining dastlabki etnik qatlami

shakllana boshlaydi.

Miloddan awalgi birinchi ming yillik boshlarida ajdodlarimiz

temirdan mehnat qurollari, qurol-yaroqlar, bezakli buyumlar

yasashni o'zlashtiradilar va mamlakatimizda temirdan foydalanish

keng tarqaladi. Odamlar hayotida temir davri boshlanadi.

Ajdodlarimiz miloddan avvalgi 3 minginchi yillardayoq misga qalay

aralashtirib bronza, ya’ni qattiq metall qotishmasi olishni, undan

pishiq va qattiq mehnat qurollari, qilich, xanjar, uy-ro‘zg‘or buyum-

lari, zeb-ziynat bezaklari yasashni o'zlashtirib oladilar. Bu davr bronza

davri deb nom oldi. Bronzaning kashf etilishi metallurg hunarmand-

lami, metallurgiya ustaxonalari va zargarlik korxonalarini vujudga keltirdi.

Bronza ixtiro qilindi. Metalldan bolta, o‘roq,

ketmon, tesha, nayza, pichoq, qilich, xanjar,

zargarlik buyumlari yasaldi. Omoch, g'ildirak, arava

yasaldi. Ustaxonalar paydo bo4di. Hayvonlardan

transport sifatida foydalanish o'zlashtirildi.

Yorg‘uchoq, o'g'ur, charx-urchuq yasaldi.

Chorvachilik dehqonchilikdan ajralib chiqdi. O troq

dehqonchilik, sug'orma dehqonchilik, savdo

aloqalari vujudga keldi. Shaharlar paydo bo‘ldi.

Turli ijtim oiy tabaqalar, m ulkiy tengsizlik vujudga

keldi. Shahar davlat lari shakllandi.

5.1992— yil 8-dekabrda qabul qilingan 0 ‘zbekiston

Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq Respublika parlamen-

tining nomi Oliy Majlis deb ataladigan bo‘ldi. Konstitutsiyaning 76-

moddasida " 0 ‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat

vakillik organi bo'lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga

oshiradi", deb belgilab qo'yildi. Konstitutsiyaga muvofiq bir palatali

parlament - O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisini shakllantirish

tadbirlari ko’rildi. 1993— yil 28-dekabrda "O'zbekiston Respublikasi

Oliy Majlisiga saylovlar to'g'risida", 1994— yil 22-sentabrda

"O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi to'g'risida" qonunlar qabul

qilindi. Oliy Majlis hududiy saylov okruglari bo'yicha ko‘p partiya-

viylik asosida besh yil muddatga saylanadigan 250 nafar deputatdan

iborat bo‘lishi belgilandi.

1994— yil 25-dekabr kuni O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga

birinchi marta erkin, demokratik va ko'p partiyaviylik va muqobillik

asosida saylovlar o'tkazildi. Har bir saylov okrugida ikki-uch nomzod,

jami 700 nafar nomzod deputatlik uchun kurashdi. Saylovchilar

birinchi marta nomzodlarni tanlab olish imkoniyatiga ega bo'ldi.

Nomzodlarning birontasi ham yetarli ovoz ololmagan saylov

okruglarida 1995— yil 8 va 25-yanvar kunlari takroriy saylovlar

bo'ldi. Oliy Majlisga 250 deputat saylandi.

Oliy Majlis 1995-1999— yillarda ijtimoiy yo'naltirilgan bozor

iqtisodiyotiga asoslangan demokratik davlat qurishdan iborat yo'lni

huquqiy jihatdan ta’minlashga qaratilgan 10 kodeks, 2 milliy dastur,

145 qonun, 452 qaror qabul qildi. Shuningdek, u 70 ta xalqaro

shartnomani ratifikatsiya qildi, xalqaro konvensiyalarga qo'shilish

to'g'risida 58 ta qaror qabul qildi.

Ikkinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga 1999—

yil dekabrda saylovlar bo'lib o'tdi. Saylovlarda 7 ta subyekt - beshta

siyosiy partiya, hokimiyat vakillik organlari va saylovchilarning

tashabbuskor guruhlaridan jami 1010 nafar nomzod qatnashdi. Oliy

Majlisga O'zbekiston xalq demokratik partiyasidan 48, "Fidokorlar" milliy

demokratik partiyasidan 34, "Vatan taraqqiyoti" partiyasidan 20, "Adolat"

sotsial-demokratik partiyasidan 11, "Milliy tiklanish" demokratik partiya-

sidan 10, hokimiyat vakillik organlaridan 111 va saylovchilar tashabbus

guruhlaridan 16 nafar vakil deputat etib saylandi.

O'zbekiston Respublikasi bir palatali parlamentining 2000-2004-

yillarda bo'lib o'tgan 16 sessiyasida 101 ta qonun, 300 dan ortiq

qaror qabul qilindi, 55 ta xalqaro shartnoma va bitimlar ratifikatsiya

qilindi. O'zbekiston Respublikasining 329 ta qonun xujjatiga 1357 ta

o'zgartirish va qo'shimchalar kiritildi.

Bir palatali O'zbekiston Respublikasi parlamenti - Oliy Majlisi

1995-2004— yillarda o'z faoliyatini quyidagi yo'nalishlarda samarali

olib bordi:

• O'zbekistonda o'tkazilayotgan islohotlaming huquqiy bazasini

mustahkamlovchi qonunlar yaratish;

• qabul qilingan qonun hujjatlari ijrosini nazorat qilish;

• parlamentlararo aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlash;

• shaxsning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini himoya qilish;

• amaldagi qonun hujjatlarimiz monitoringini xalqaro huquq

normalarini o'rgangan holda olib borish;

• joylardagi hokimiyat vakillik organlariga amaliy yordam ko'rsatish.

Muxtasar qilib aytganda, 1995-2004— yillarda O'zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisi bir palatali parlament sifatida xalq fikrini

e’tiborga olish, ochiqlik va oshkoralik tamoyillari asosida faoliyat yuritdi.

Parlamentchilikda demokratik asoslar yaratildi. Bir palatali Oliy Majlis

milliy parlamentarizm rivojlanish tarixida munosib o'rin egalladi.

Prezident Islom Karimov 2000— yil 25-

may kuni ikkinchi chaqiriq O'zbekiston Res-

publikasi Oliy Majlisining ikkinchi sessiyasida

doimiy asosda ishlaydigan ikki palatali parlament

tizimiga o'tishni taklif qildi. Darhaqiqat, mustaqillikning o'tgan 10 yili

davomida parlamentchilikda demokratik asoslar shakllantirildi, endi bir

palatali parlamentdan ikki palatali parlamentga o‘tish uchun zarur

shart-sharoitlar yaratgan edi.

2001— yil 6-7-dekabr kunlari bo‘lib o‘tgan Oliy Majlisning

yettinchi sessiyasida ikki palatali parlament tuzish masalasi muhokama

qilindi va parlamentni ikki palatali qilib tuzish zarur, degan xulosaga

kelindi. 2002— yil 27-yanvar kuni "Siz kelgusi chaqiriq 0 ‘zbekiston

Respublikasi parlamentini ikki palatali qilib saylanishiga rozimisiz?"

degan masalada referendum bo'lib o'tdi. Referendumda qatnash-

ganlarning 93,65 foizi rozi ekanligini bildirib ovoz berdilar.

2002— yil 4-5-aprel kunlari bo'lib o'tgan Oliy Majlisning

sakkizinchi sessiyasida "Referendum yakunlari va davlat hokimiyati

tashkil etishning asosiy prinsiplari to'g'risida" Konstitutsiyaviy

qonun qabul qilindi. Mazkur qonunda respublika parlamentining

nomi Oliy Majlis deyiladi, u ikki palatali - quyi va yuqori

palatalardan iborat etib tashkil etiladi, deb belgilab qo'yildi. Quyi

palata - Qonunchilik palatasi, yuqori palata - Senat deb ataldi,

ulaming vakolat muddati 5 yil deb belgilangan. Ikki palatali parlament

tuzishning huquqiy asoslarini belgilab beruvchi yangi qonun

loyihalarini tayyorlsh ishiga kirishildi.

2002— yil dekabrda bo‘lib o'tgan ikkinchi chaqiriq O'zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisining o'ninchi sessiyasida "O'zbekiston Res-

publikasining Qonunchilik palatasi to'g'risida", "O'zbekiston Respub-

likasining Senati to‘g‘risida" Konstitutsiyaviy qonunlar qabul qilindi.

Qonunchilik palatasi 120 nafar deputatdan, Senat 100 nafar sena-

tordan iborat etib shakllantiriladi. Bu o'zgarishlar 2003— yil aprelda

0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga kiritilgan o'zgarti-

rishlarda ham o'z ifodasini topdi. 2003— yil 29-avgustda "O'zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to‘g‘risida"gi Qonunga o'zgar-

tirish va qo'shimchalar kiritib, mazkur qonun yangi tahrirda qabul

qilindi. Shu tariqa ikki palatali professional parlamentni shakllan-

tirishning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari yaratildi. 2004— yil

dekabr - 2005— yil yanvar oylarida mamlakatimizda ilk bor ikki

palatali parlamentga saylovlar bo'lib o'tdi. Qonunchilik palatasiga 120

nafar deputat saylandi. Senatga respublikamizning har bir hudu-

didan 6 nafardan, jami 84 senator saylandi. Konstitutsiyamizning

77- moddasiga muvofiq, 16 nafar senator O'zbekiston Respublikasi

Prezidenti tomonidan tayinlandi.