Mustaqil ishi mavzu: O'zbekistonda narx siyosati va narxni erkinlashtirish

Tovar va xizmatlarga qat’iy baholar belgilash.
Qat’iy baholar qazib olish tarmoqlari, qishloq xo’jalik mahsulotlari, mineral xom ashyolarga, elektr-energiya, temir yo’l, pochta, telegraf tariflariga qo’llaniladi. Masalan, davlat sektoridagi tovar va xizmatlar bahosini fiksatsiyalash. Ushbu sun’iy tariflar va bahoni pasaytirilishi alohida xo’jalikda ishlab chiqarish xarajatlarni kamayishi va milliy raqobatbardoshlikni ortishiga olib keladi. Milliy raqobatbardoshlik ortishi rentabellikni sun’iy kamaytirish yoki davlat tasarrufidagi bu ob’ektlarning taqchilligi orqali erishiladi.
Qat’iy baholarni belgilash iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning ma’muriy vositalarini bir ko’rinishidir. Odatda bu vositalar iloji boricha kam qo’llaniladi, bozor sharoitida uzoq va o’rta muddatli doirada ko’rilganda ham samarasiz hisoblanadi. Bulardan ma’lum bir zaruriy holatlarda ijtimoiy keskinlikni engillashtirish maqsadida ham foydalaniladi.
Ayrim turdagi tovarlar bahosi yuzasidan nazorat milliy organlari tomonidan amalga oshiriladi. Misol tariqasida ko’mir va qora metal bahosini olishimiz mumkin. Bundan tashqari har yili qishloq xo’jalik mahsulotlari xarid bahosi, transport tariflariga ichki soliqlar o’rnatiladi. Hozirgi kunda bizning respublikamizda yuqoridagi nomlari qayd etilgan mahsulotlarga baho Vazirlar Mahkamasi tomonidan qat’iy belgilanadi. Masalan: faxrimiz hisoblangan paxta xom ashyosini bahosini belgilanishi.
O’z-o’zini tekshirish yuzasidan savollar.

1. 
   Baho tushinchasi va uni iqtisodiyotni barqarorlashtirishdagi o’rni.
   
2. 
   Qachon davlat bahoga ta’sir ko’rsata boshlagan.
   
3. 
   Bahoni shakllantirishga bahoni yondoshma ta’siri qanday.
   
4. 
   Tovar va xizmatlarga qat’iy baholar belgilash tartibi qanday.
   

Xulosalar:

1. 
   Narx o’zida faqat naflilik yoki ijtimoiy mehnat sarflarining birini emas, balki har ikkalasining bir vaqtda puldagi ko’rinishini ifoda etadi. Demak, narx – real bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar va xizmatlarning ijtimoiy qiymati va ijtimoiy nafliligining puldagi ifodasidir.
   
2. 
   Narxning darajasiga ta’sir etuvchi omillarni bilish muhim ahamiyatga egadir. Bulardan asosiylari bo’lib qiymat yoki ishlab chiqarish sarflari; tovarning naflilik darajasi; mazkur tovarga talab va taklif nisbati; raqobat holati; davlatning iqtisodiy siyosati, pulning qadr-qimmati va h.k. hisoblanadi. Bu omillar ichida tovar qiymati va nafliligi uning narxini belgilovchi asos bo’lib xizmat qiladi.
   
3. 
   Narx quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: muvozanatlikni ta’minlash vazifasi; qiymat va naflilikni hisobga olish vazifasi; tartibga solish vazifasi; raqobat vositasi vazifasi; ijtimoiy himoya vazifasi.
   
4. 
   Narxning juda ko’p turlari mavjud bo’lsada, ularning barchasi bir-biri bilan o’zaro bog’langan, chunki ularda jamiyatdagi iqtisodiy resurslarning ishlatilish samarasi o’z ifodasini topadi.
   
5. 
   Ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan barcha mamlakatlarda davlatning narx sohasidagi siyosati ko’p jihatdan narxlarni erkinlashtirish, milliy bozor narxlarini jahon bozori narxlariga yaqinlashtirishga qaratiladi.
   
6. 
   O’zbekistonda iqtisodiyotni isloh qilishning o’ziga xos tamoyillari, mamlakatdagi vaziyat va aholining turmush darajasi hisobga olinib, narxlarni asta-sekinlik bilan va bosqichma-bosqich erkinlashtirish yo’li tanlab olindi.
   
7. 
   Respublikada narxlarni bosqichma-bosqich erkinlashtirish aholini ishonchli iqtisodiy va ijtimoiy himoyalash tadbirlari bilan birga olib borildi.