|
Kamchiliqlari:
-tuproq’namlanishi yiliga bir marta yerta bahorda utkaziladi ;
-relef, tuproq’sizot suvining sathi va yoki nlar sharoiti bo’yicha cheklanganlik mavjud ;
-suvdan etarlicha rasional foydalanilmaydi ;
-bahorgi oqimning yillar davomida o’zgarib turgani uchun sug’oriladigan maydonlar ham o’zgarib turadi ;
-liman maydoni bir xil namlanmaydi ;
-dambalar va inshootlarga alohida karov talab qilinadi, chunki ular yil davomida ko’p vaqt ishlamay turadi .
Limanlar bilan sug’orishda odatda namlanish chuqurligini faol qatlam chuqurligi yaqin bo’lishiga xarakat qilinadi (ya'ni 1,0...1,5 m.) . Bunda sug’orish normasini A.N. Kostyakov formulasi bilan hisoblash mumkin :
(1.18)
bu yerda : A - tuproq’govakligi , %
N - tuproq’namlanish chuqurligi, m ( β- chegaraviy dala nam sigimi, govaklikka nisbatan, %(β 0 - xaqiqiy namlik , govaklikka nisbatan, % (limanda suv bostirishga qadar)
n - tuproq’turiga qarab qabul qilinadigan daraja ko’rsatkichi , ( n = 1,1...1,3 ).
Sug’orish normasi liman joylashgan zona iqlim sharoiti, yoki n turiga, tuproq’ning suv- fizikaviy xossalari, SSS va boshqa faktorlarga qarab 1500 ...4000 m3 ga bo’lishi mumkin. Mavjud liman q’ishloq’xo’jaligi ishlab chiqarishining talablariga qanchalik javob byerishi bir necha ko’rsatkich bilan baholanadi. Shulardan yong muximi sug’oriladigan maydonning maxsuldorligi hisoblanadi :
(1.19)
bu yerda:
Fm,.x. - chegara-dala nam sigimi 50 % dan kichik bo’lmagan
maydonning hosildorligi,
F sug..may. - NPU da bostirib sug’oriladigan maydon.
Limanlarning ulchamlari, oqimning katta -kichikligi, tuproq’va relef sharoitlariga bog’liq. Yaruslar uzunligi va yoni q’ishloq’xo’jalik ishlarini mexanizasiyalashni kiyinlashtirmasligi kyerak. Shuning uchun nishablik darajasi vaqtinchalik yoki (1:4 yoki 1:5 ) qilib bajariladi. Yarus yoni 100...700 m, uzunligi esa 400...1000 m.gacha bo’lishi mumkin. Yarus yoni (damba oraligi) quyidagicha aniqlanadi:
(1.20)
bu yerda:
h n - pastki dambadagi suv qatlami, m
h v - yuqoridagi dambada suv qatlami, yong minimal kiymati
5...10 sm bo’lishi kyerak.
Agar h v < 5 sm bo’lsa, bu maydon sug’orishdan chiqarib tashlanadi.
Dambaning balandligi 1 m dan oshmasligi kyerak, ustki suv yuzasidan kamida 0,3 m baland qabul qilinadi. Dambaning ustki q’ismi kyongligi 0,5 yoki 1,5 m bo’lishi tavsiya etiladi.
Limanlarda sug’orish davomiyligi yoki n turiga, tuproq’xossalariga, iqlim sharoitlariga qarab qabul qilinadi:
(1.21)
bu yerda:
М А.С - limanning sug’orish normasi, m
Курт - suvning tuproq’qa singish o’rtacha hisobiy koeffisiyonti, m/ sutka.
Yoki n turiga qarab bostirish davomiyligi 2 sutkadan 15 sutkagacha bo’lishi mumkin ,ya'ni :
ko’p yillik tabiiy utlok - 10...15 sutka
beda uchun - 6...10 sutka
donli yoki nlar - 2... 3 sutka
daraxtlar - 2...5 sutka.
Xulosa.
Shunday qilib, O’lkamiz sharoitida suv resurslarining katta qismi –90%dan ortiqrog’i irrigatsiya maqsadlarida sarflanadi. Bu sarflanish ekin maydonlari, suv omborlari, sug’orish kanallari, kollektor-zovurlar yuzasidan buladigan bug’lanishdan, yangi o’zlashtirilgan yerlardagi, yangi qurilgan suv omborlaridagi qaytarma suvlarning yig’ilishidan va xokazolardan iborat buladi.
Bug’lanish hisobiga buladigan sarflanishning barcha turlari doimiy jarayondir. Hisoblashlarning ko’rsatishicha bug’lanishning eng katta miqdori ekin maydonlariga tug’ri keladi. Kuzatish ma‘lumotlariga ko’ra bug’lanishning bu turi umumiy yuqotilgan qiymatga nisbatan Sirdaryo havzasida 46-63% oralig’ida, Amudaryo havzasida esa 30-36% atrofidadir. Har ikki havzada 60-yillar boshida bu miqdor yiliga 28,3 km3 bo’lgan bo’lsa, 70-yillar oxiriga kelib yiliga 47,2 km3 ga yetdi.
Sug’orishning ilg’or usullari – yomg’irlatib sug’orish juyaklarga ma‘lum miqdorda suv berish kabilarni qullash bilan bu yunalishda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Dalalarni ihotalash ham ekin maydonlaridan buladigan samarasiz bug’lanishni kamaytiradi.
Suv omborlari yuzasidan buladigan bug’lanish miqdori ham o’lkamiz sharoitida ancha katta qiymatlarda kuzatiladi. Bunga dalil sifatida A.M.Nikitin tomonidan aniqlangan va oldingi mavzularga kayd etilgan ma‘lumotlarni keltirish kifoyadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
