Mustaqil ish mavzu: Koreys tilida ortirma nisbat qo’shimchasi. Bajardi

4. Orttirma nisbat 사동사.Koreys tilida orttirma nisbatdagi fe’l harakatni ega sifatida kelgan shaxs yoki predmet o’zi amalga oshirishini anglatadi. Bunda shaxs tomonidan amalga oshirilgan harakat bevosita yoki bilvosita boshqa shaxsga ko’chadi.
Orttirma nisbat ikki xil usul bilan yasaladi: 1.Birinchi usul, fe’l va sifat asosiga orttirma nisbat qo`shimchalari 이/히/리/기/우/구/추ni qo`shish orqali yasalib , bu usul oddiy usul 단형사동deb ataladi. Har bir fe’l yoki sifatga alohida qo`shimcha qo`shilishi mumkin va bu holat ma’lum qoidaga bo`ysunmaydi. Masalan, 녹다erimoq-녹이다eritmoq, 입다 kiymoq-입히다kiydirmoq,날다uchmoq날리다uchirmoq,남다qolmoq-남기다qoldirmoq,자다uxlamoq-지우다uxlatmoq.
2.Ikkinchi usul fe’l va sifat asosiga yordamchi fe’l- 게 하다 qo`shish orqali hosil qilinib bu usul murakkab usul- 장형사동 deb ataladi. Masalan, 먹다yemoq-먹게 하다 yedirmoq . Oddiy usulda yasalagan orttirma nisbat shakli murakkab usulda ham yasalishi mumkin. Lekin bu holatda ular o`rtasida ma’no farqlanadi. Oddiy usulda yasalgan shaklda eganing faoliyati to`ldiruvchi bevosita ko`chsa, murakkab usulda esa eganing to`ldiruvchiga ko`chishi bilvosita sodir bo`lib harakatni bajarishga itarish, majburlash , yo`l qo`yish kabi ma’nolar kelib chiqadi. Masalan, 엄마가 아이를 재웠습니다-Ona farzandini uxlashga yotqizdi.엄마가 아이를 자게 했습니다-Ona farzandini uxlatdi(uxlashga majbur qildi ma’nosida) O`zbek tili va koreys tilida fe’l nisbatlari bir-biriga o`xshash. O`zbek tilidagi birgalik nisbati koreys tilida nisbat sifatida ishlatilmaydi. Bundan tashqari o`zlik va aniq nisbatlar ham o`zbek tilidan ma’no va ishlatilish jihatidan farq qiladi. Majhul va orttirma nisbatlar esa yasalish jihatidan ikki xil usuldan foydalanadiladi: oddiy va murakkab. O`zbek tilida esa koreys tili bilan qiyoslaydigan bo`lsak koreys tilining faqat oddiy usulidan foydalaniladi. Bundan tashqari leksik ma’no jihatidan olib qaralganda ikkita tilda ham farqlar uchraydi. Masalan, orttirma nisbat koreys tilida ikki xil usulda yasaladi va ular ma’no jihatdan bir-biridan farq qiladi va bu o`zbek tili bilan farqli o`laroq majburlash, ruxsat berish ma’nolarini beradi. O’zbek tilida orttirma nisbat biror ish-harakatning bajaruvchisiga boshqa bir predmet yoki shaxsning ta’siri natijasida faoliyat amalga oshirilish ma’nosini anglatadi. Shuni aytib o`tish lozimki, koreys tilida faqatgina fe’l vazifasini sifat ham to`laqonli amalga oshiradi ya’ni o’zbek tilidagi kabi ot kesim va fe’l kesim kabi ishlatiladi .
Misol uchun orttirma nisbatdagi asosiy qo’shimchalar mana shunday qo’shiladi:
먹다---먹이다 ㅡYedirmoq
끓다---끓이다ㅡ Qaynatmoq
녹다----녹이다ㅡ Eritmoq
입다----입히다ㅡ kiydirmoq
넓다---넓히다ㅡ Keygaytirmoq
익다---익히다ㅡPishirtirmoq
신다---신기다---Kiydirmoq
남다---남기다----Qoldirmoq
자다---재우다----Uxlatmoq
웃다---웃기다----Kuldirmoq
쓰다---씌우다 ---Kiydirmoq
속다---속이다---Aldatmoq
앉다----앉히다--- Oʻtirtirmoq
울다----울리다 ----Yigʻlatmoq
날다---날리다---- Uchirmoq
숨다---숨기다-----Yashirtirmoq
깨다---깨우다 -----Sindirmoq
피다---피우다----Ochirmoq
보다---보이다----Koʻritmoq
읽다---읽히다 ----Oʻqitmoq
알다---알리다 ----Bildirmoq
들다---들리다---- Koʻtartirmoq
감다---감기다 ----Yumdirmoq
맡다---맡기다----Topshirtirmoq
안다---안기다----Quchoqlatmoq
지다---지우다----Yutqazdirmoq
높다---높이다---Balanddirmoq
밝다---밝히다----Yorugʻlatmoq
늦다---늦추다---Kechikmoq