Mustaqil ish mavzu: Alisher Navoiy

FURQATNING ILMIY VA TARIXIY ASARLARI

Jo’shqin lirik va ajoyib ma’rifatparvar shoir Furqat o’z xayotida ilmiy ish bilan xam shugullangan. Furqat tarjimai xolidan ma’lumki Yorkentda tabobat (meditsina), xay’at (astronomiya) ilmlari bilan qizgin mashgul bo’lgan.

Furqat o’z “Sarguzashtnoma”-(“Furqatnoma”)sida 1875-1876 yillarda Qo’qon xonligida ro’y bergan voqealarni o’z ichiga olgan tarixiy asar yozganini aytadi. Afsuski, bu asar xozircha topilgan emas.
Furqat ijodiy merosida yana to’rtta ilmiy asar uchraydi. Ularning uchtasi etnografik xarakterga ega bo’lib, ular “To’y tavsifi”, !Gap ta’rifida”, “Aza tavsifi”, deb ataladi. To’rtinchisi adabiyotshunoslik xarakterida bo’lib, lm ash’orning qoidai avzoni” deb ataladi. Bu asar adabiyot xavaskorlariga qo’llanma tarzida tuzilgan bo’lib, unda aruz vaznining qonun-qoidalari bayon etiladi.
Furqat 1891 yilda Toshkentda o’zining boshidan kechirganlarini, ya’ni tarjimai xolini yozib chiqdi. Bu asar “Turkiston viloyatining gazeti” saxifalarida (1891 yil yanvar’-iyun’ sonlarida bosildi. Avtobiografik xarakterdagi bu asarni filologiya fanlari doktori A.Abdugafurov “Furqatnoma” professor ¢.Karimov “Sarguzashtnoma” deb atadilar).
“Sarguzashtnoma” memuar prozaik asar sifatida qimmatli ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Bu asarda Furqat o’zining bolalik davridan boshlab 1891 yilgacha, ya’ni Toshkentdan chiqib ketguncha bo’lgan davr ichida boshidan kechgan voqealar to’grisida fikr yuritadi. Furqatning “Qo’qonda o’tgan yoshlik davri, oilaviy xayoti, maktab va madrasada o’qishi, yangi Margilonga borishi u erdagi mashguloti, Qo’qonga qaytib kelishi, Muqimiy boshchiligidagi adabiy xarakatda ishtirok qilishi, shoir sifatida shuxrat qozonishi va nixoyat, 1889 yilda Qo’qonda Xo’jand (Leninobod) orqali Toshkentga kelishi va Toshkentdagi xayoti bu asarda yorqin epizodlar orqali ravon uslubda xikoya qilinadi.
“Sarguzashtnoma” Furqat tarjimai xolini o’rganishda eng qimmatli xujjat bo’lib, u bebaxo manba sifatida tadqiqotchilar tomonidan foydalaniladi.
“Sarguzashtnoma”ning yana bir qimmatli tomoni shundaki,Furqat bu asarda o’zi to’grisida so’zlashi bilan birga muxiti, mashxur zamondoshlari, o’sha davrda ro’y bergan muxim tarixiy xodisalar to’grisida xam ma’lumot beradi. Shoirning o’sha zamon maktablaridagi dogmatika, sxolastikaga asoslangan o’qitish va tarbiya usuli xaqidagi borgan ma’lumotlari, Toshkent madaniy muxiti, ilgor rus madaniyatining turli ko’rinishlari (gazeta, bosmaxona, teatr va o’quv yurtlari-gimnaziya vyubyu) rus madaniyati arboblaridan orttirgan do’stlari, ular bilan aloqasi v.x. xaqidagi xikoyalari xarakterlidir.