Mustaqil ish fan: raqamli iqtisodiyot mavzu: elektron biznes modellari

Elektron biznesning mohiyati
1.Telekommunikatsiyaning rivojlanishi hozirgi kunda butun dunyo bo'ylab jismoniy shaxslar va kompaniyalar bir-biri bilan elektron aloqa kanallari orqali bog'lanishiga olib keldi. Internet yagona axborot muhitni tashkil qilish vositasi bo'lib, biznesni rivojlanishning yangi bosqichiga o'tishga imkon berdi. Bir tomondan, u ishlab chiqaruvchilarga har xil imtiyozlar bilan iste'molchilarning maksimal auditoriyasiga kirish imkoniyatini taqdim etdi. Boshqa tomondan, bu xaridorlarga elektron interfeyslardan foydalanib, o'zlarining buyurtmalarini ishlab chiqarishni boshqarish tizimiga o'zlari kiritish imkoniyatini berdi. Shunday qilib, so'nggi yillarda elektron biznes va elektron tijorat yirik va kichik firmalar hamda jismoniy shaxslar hayotiga kirib keldi. Elektron tijorat elektron biznesdan nimasi bilan farq qiladi? Biznes - bu mulkdan foydalangan holda, tovarlarni sotishdan, ishlarni bajarishdan yoki xizmatlar ko'rsatishdan muntazam ravishda foyda olishga qaratilgan va sub'ektlar tomonidan o'zlarining tavakkallari va javobgarligi ostida amaldagi qonunchilikka muvofiq bajariladigan tadbirkorlik faoliyati. Elektron biznes (e- biznes) - bu global axborot tizimlari imkoniyatlaridan foydalanadigan biznes. Boshqacha qilib aytganda, bu uning muhim qismi axborot texnologiyalari yordamida amalga oshiriladigan biznes yuritish shakli. Elektron biznesning asosiy tarkibiy qismlariga kompaniyani yagona axborot tarmog'i (intranet) asosida tashkil etish, yani ichki sohani va tarmoqlar va Internet orqali sheriklar, etkazib beruvchilar va mijozlar bilan tashqi o'zaro aloqalar (extranet) kiradi. XX asrning 60-yillaridan boshlab kompaniyalar faoliyatida elektron biznes elementlari paydo bo'ldi. Bular avtomatik biznes tizimlar, masalan:
- Elektron ma'lumotlar almashinuvi (Electronic Data Interchange. EDI);
- pul mablag'larini elektron o'tkazish vositalari (Elektron pul o'tkazmalari, EFT);
- Korxona resurslarini rejalashtirish (Enterprise Resource Planning, ERP) vositalari.
Shunday qilib, elektron biznes – korxonaning xodimlari, turli korxonalar, davlat idoralari, fan, madaniyat, ta'lim muassasalari, notijorat va jamoat tashkilotlari o’rtasida ishlab chiqarish va tashlikiy munosabatlarning electron biznes-faoliyatning barcha shakllari.
Elektron biznesning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:
• savdo maydonchalari (Internet birjalar, kim oshdi savdolari, tovar va xizmatlar kataloglari); ²
 xaridlarni elektron boshqarish;
 Portallar (korporativ, axborot, tijorat, shaxsiy);
 Jamoat global tarmoqlarni tashkil etish, ularga xizmat ko'rsatish (tarmoq operatorlari tomonidan amalga oshiriladi);
 moliyaviy xizmatlar (Internet to'lov tizimlari, valyuta ayirboshlash shoxobchalari, internet-bank, onlayn savdo);
 investitsiya fondlari (birlashtirilgan investitsiya fondlari yoki bufer fondlari va o'zaro fondlar);
 Internet-do'konlar;
 Kontent loyihalari (reklama biznesini yuritish maqsadida tashrif buyuruvchilarni jalb qilish uchun bepul va ommabop ma'lumotlarga ega saytlar);
 Axborot vositachilari (kataloglar, reytinglar, qidiruv tizimlari);
 Internetdagi axborot biznesi (davriy Internet nashriyotlari, yangiliklar saytlari va boshqalar);
 Internet-marketing (qidiruv tizimlarida veb-saytlarni reklama qilish);
 Reklama biznesi;
 aloqa xizmatlari va muloqot vositalari;
 WEB-mastering (veb-saytlarni ishlab chiqish, veb-dasturlash, veb-dizayn, veb-saytlarni reklama qilish);
 MLM yoki tarmoq marketingi (do'kondan tashqari chakana savdo shakli);
 dasturiy ta'minot va raqamli tovarlarni ishlab chiqish;
 Xizmat ko'rsatuvchi provayderlarning xizmatlari (tarmoq provayderlari, xosting provayderlari, domenlar);
 xizmatlar ko'rsatish (masofaviy o'qitish, onlayn kutubxonalar, elektron sog'liqni saqlash, Internet-konsalting va boshqalar);
 Onlayn o’yinlar biznesi (virtual kazinolar, bukmeykerlar, totalizatorlar, lotereyalar);
 mehnat birjalari (bandlik agentliklari);
 Hamkor dasturlar (sheriklik dasturlari va boshqalar);
 Internet-franchayzing;