Mustamlaka mamlakatlari va xalqlariga mustaqillik berish deklaratsiyasi

Mantiqiy savollar.

1. 
   1960 йил 14 декабрда БМТ Бош Ассамблеяси томонидан қабул қилинган Мустамлака мамлакатлар ва халқларга мустақиллик тақдим этиш тўғрисидаги декларацияда мустамлака мамлакатлар ва халқларга мустақилликни тақдим этишнинг қандай мажбурий шартлари ва принциплари мустаҳкамланган?
   

Mustamlaka mamlakatlari va xalqlariga mustaqillik berish deklaratsiyasi
Bosh Assambleyaning 1960 yil 14 dekabrdagi 1514 (XV) rezolyutsiyasi
Bosh Assambleya,
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomida dunyo xalqlari tomonidan e'lon qilingan asosiy inson huquqlariga, inson qadr-qimmati va, erkaklar va ayollarning, katta va kichik xalqlarning teng huquqliligiga ishonchni yana bir bor tasdiqlash qat'iyatini hisobga olgan holda va kengroq erkinlikda ijtimoiy taraqqiyot va yaxshi hayot standartlarini rag'batlantirish,
barcha xalqlarning teng huquqliligi va o‘z taqdirini o‘zi belgilashi, inson huquqlarini umume’tirof etish va ularga rioya etish tamoyillarini hurmat qilishga asoslangan barqarorlik va farovonlik, tinch va do‘stona munosabatlar sharoitlarini yaratish zarurligini anglagan holda. irqi, jinsi, tili yoki dinidan qat'i nazar, barcha uchun asosiy erkinliklar;
barcha qaram xalqlarning ozodlikka intilishlarini va ularning mustaqillikka erishishdagi hal qiluvchi rolini e'tirof etib,
Dunyo tinchligiga jiddiy tahdid soladigan bunday xalqlar erkinligini inkor etish yoki ularga to‘sqinlik qilish natijasida kuchayib borayotgan nizolarni bilgan holda,
Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli va o'zini-o'zi boshqarmaydigan hududlarda mustaqillik uchun harakatga yordam berishdagi muhim rolini hisobga olib,
Dunyo xalqlari mustamlakachilikning barcha ko‘rinishlarida barham topishini astoydil istashlarini e’tirof etib,
mustamlakachilikning davom etishi xalqaro iqtisodiy hamkorlikning rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotganiga, qaram xalqlarning ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotganiga hamda Birlashgan Millatlar Tashkilotining umuminsoniy tinchlik idealiga qarshi kurashayotganiga ishonch hosil qilib,
Xalqlar o‘z manfaatlari yo‘lida o‘z tabiiy boyliklari va resurslarini o‘zaro manfaatdorlik tamoyili va xalqaro huquq asosida xalqaro iqtisodiy hamkorlikdan kelib chiqadigan har qanday majburiyatlarga zarar yetkazmasdan erkin tasarruf etishlari mumkinligini tasdiqlab,
Ozodlik jarayoni chidab bo‘lmas va qaytarib bo‘lmas ekaniga hamda jiddiy inqirozlarga yo‘l qo‘ymaslik uchun mustamlakachilikka hamda u bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ajratish va kamsitish amaliyotlariga chek qo‘yish zarurligiga ishonib,
So‘nggi yillarda ko‘plab qaram hududlarning erkinlik va mustaqillikka erishganini olqishlab, hali mustaqillikka erishmagan bunday hududlarda erkinlikka nisbatan tobora kuchayib borayotgan tendensiyalarni e’tirof etib,
barcha xalqlar to‘liq erkinlik, o‘z suvereniteti va milliy hududi yaxlitligini amalga oshirishning ajralmas huquqiga ega ekanligiga ishonch hosil qilgan holda,
Mustamlakachilikni uning barcha va ko‘rinishlarida tez va so‘zsiz tugatish zarurligini tantanali ravishda e’lon qiladi;
Va shu maqsadda Buni e'lon qiladi:
1. Xalqlarning o‘zgalarning hukmronligiga va ekspluatatsiyasiga bo‘ysunishi insonning asosiy huquqlarini inkor etish hisoblanadi,va bu Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomiga ziddir, shuningdek, dunyo tinchligi va hamkorlikni mustahkamlashga to‘sqinlik qiladi.
2. Barcha xalqlar o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqiga ega; ana shu huquq tufayli ular o‘z siyosiy mavqeini erkin belgilab, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy taraqqiyotini erkin amalga oshiradilar.
3. Siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy yoki ta’limga oid tayyorgarlikning yetarli emasligi hech qachon mustaqillikni kechiktirish uchun bahona bo‘lmasligi kerak.
4. Toʻliq mustaqillikka boʻlgan huquqlarini tinch va erkin amalga oshirishlari uchun qaram xalqlarga qarshi qaratilgan barcha qurolli harakatlar yoki har xil turdagi repressiya choralari toʻxtatiladi va ularning milliy hududi yaxlitligi hurmat qilinadi.
5. Ishonchli va o‘zini-o‘zi boshqarmaydigan hududlarda yoki hali mustaqillikka erishmagan boshqa barcha hududlarda barcha vakolatlarni o‘sha hududlardagi xalqlarga hech qanday shartlarsiz, o‘z erkinliklariga muvofiq o‘tkazish uchun zudlik bilan choralar ko‘riladi. irqi, e'tiqodi va rangidan qat'i nazar, to'liq mustaqillik va erkinlikdan bahramand bo'lishlari uchun iroda va istakni ifoda etadi.
6. Mamlakatning milliy birligi va hududiy yaxlitligini qisman yoki butunlay buzishga qaratilgan har qanday urinish Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ustavining maqsad va tamoyillariga mos kelmaydi.
7. Barcha davlatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ustavi, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va ushbu Deklaratsiya qoidalariga ya’ni barcha xalqlarning suveren huquqlari va ularning hududiy yaxlitligi teng huquqlilik, barcha davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik va huquqni hurmat qilish asosida sodiqlar va qat'iy rioya qiladilar..¹
Mashhur Mustamlaka mamlakatlar va xalqlarga mustaqillik berish to'g'risidagi 1960 yilgi Deklaratsiya kolonial xalqlaming qaramlikdan ozod bo'lish, o'z taraqqiyoti yo'lini o'zi erkin belgilash huquqini tan oldi. Hozirgi zamon xalqaro huquqi klassik xalqaro huquqda mavjud bo'lgan kapitulatsiya rejimi va settelmentlar kabi kolonial huquq institutlarini inkor etadi.²
2. “Халқаро оммавий ҳуқуқ” тушуначаси “халқаро хусусий ҳуқуқ,” “давлатлардан устун турувчи ҳуқуқ,” “глобал ҳуқуқ,” “трансмиллий ҳуқуқ” каби тушунчалардан қандай фарқ қилади?
Birinchi savol – xalqaro ommaviy huquq va xalqaro xususiy tushunchasini farqi?
Ikkinchi Jahon urushidan keyin xalqaro huquq ikki qismga ajraldi: xalqaro ommaviy huquq va xalqaro xususiy huquq. Xalqaro ommaviy va xalqaro xususiy huquq o‘rtasidagi farqlarni
quyidagi asoslar bo‘yicha aniqlash mumkin:
1) ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning mazmuni bo‘yicha xalqaro ommaviy huquq tomonidan tartibga solinadigan munosabatlar xalqaro davlatlararo xarakter kasb etadi. Xalqaro ommaviy huquqni ajratib turuvchi o‘ziga xos xususiyati – suverenitet hisoblanadi. Xalqaro xususiy huquq nosiyosiy sohalarda jismoniy va yuridik shaxslar hamda davlat o‘rtasida vujudga keladigan munosabatlarni tartibga soladi;
2) munosabatlar subyektlari bo‘yicha – xalqaro ommaviy huquqning asosiy subyektlari davlat hisoblansa, xalqaro xususiy huquqning subyektlari sifatida jismoniy va yuridik shaxslar chiqadi;
3) manbalari bo‘yicha – xalqaro ommaviy huquq manbalari xalqaro shartnomalar, xalqaro-huquqiy odatlar, xalqaro tashkilotlar hujjatlari va xalqaro konferensiyalar hujjatlari hisoblansa, xalqaro xususiy huquq manbalariga har bir davlatning qonunchiligi, xalqaro shartnomalar, xalqaro-huquqiy odatlar va sud pretsedentlari kiradi;
4) nizolarni ko‘rib chiqish tartibi – xalqaro ommaviy huquqda nizolar yo davlatlar miqyosida (davlatlararo nizolar) yoki inson huquqlari himoyasi bo‘yicha ixtisoslashgan organlarda (inson huquqlari sohasida huquqbuzarlikka doir nizolar) ko‘rib chiqiladi;
5) xalqaro ommaviy huquqning xalqaro xususiy huquqdan ajralib turuvchi xususiyati shundan iboratki, uning huquqiy tizimi mavjud.
Xalqaro xususiy huquq atamasidagi “xalqaro” so‘zini shu ma’noda tushunish zarurki, xorijiy elementga ega aniq bir fuqaroviy-huquqiy munosabatlarni tartibga solish – bir davlat huquq tartiboti doirasidan chiqishni va berilgan hodisaga boshqa davlatlar huquqlarining
qo‘shilishini talab etadi. Boshqacha aytganda, bu holda bir necha davlat huquq tartiboti o‘zaro munosabatda bo‘ladi, bir necha davlatlar bilan munosabatlar vujudga keladi, shuning uchun ham bunday fuqaroviy huquqiy munosabatlarni tartibga solish xalqaro tus oladi.³
3.Халқаро шартномалар ҳуқуқида депозитарийнинг функциялари нималардан иборат?