Мустақил иш бажарди

3. Жаҳонда таълимни молиялаштириш.
Таълимни давлат томонидан молиялаштириш кўлами – у ёки бу мамлакат сиёсатини тавсифловчи асосий кўрсаткичлардан бири. Бунда молиялаштириш қайси даражадаги манбалардан ва қандай нисбатда амалга оширилаётгани ҳам муҳим масала ҳисобланади.
Сўнгги ўн йилликлар мобайнида ривожланган мамлакатларнинг аксариятида таълим соҳасида турли-туман ислоҳотлар амалга оширилди. Улар шу жумладан таълимни бошқариш соҳасини ҳам қамраб олди. Марказлаштиришдан чиқариш, бошқарув ваколатлари ва функцияларининг кўпчилигини марказдан қуйи даражаларга бериш, бошқарув жараёнида жамоатчилик иштирокини кенгайтириш тенденцияси ҳам бўртиб намоён бўла бошлади.
Таълим соҳасида бошқарув марказлаштиришдан чиқарилиши, коллежлар ва лицейлар учун жавобгарлик минтақалар ва департаментларга юклатилиши натижасида таълим соҳасига давлат харажатларининг бюджет тузилиши ўзгарди: эндиликда асбоб-ускуналар ва жорий харажатларга фондлар Ички ишлар вазирлиги бюджетидан ажратилади.
Муҳим кўрсаткичлардан бири – талабалар олган “кредит баллари”нинг умумий миқдори, яъни уларнинг академик давомати. Субсидиялар умумий ҳажмининг 60 фоизи айни шу кўрсаткичга боғлиқ бўлади. Қолган 40 фоизли улуш кундузги таълимда таҳсил олаётган талабалар сонига қараб ҳисобланади. Тушумларнинг мутлақ ҳажми университетлар олдига қўйилган ва улар билан давлат ҳокимияти органлари тузган уч йиллик контрактда қайд этилган мақсад ва вазифаларга мувофиқ белгиланади.
Мажбурий таълим касб-ҳунар ўқув муассасалари ерлар томонидан, барча турдаги катта ўрта мактаблар эса – федерал ҳукумат томонидан ташкил этилади ва молиялаштирилади. Федерал ҳукумат улар бўйича барча харажатларни, шу жумладан ўқитувчиларнинг иш ҳақига харажатларни ҳам қоплайди. Мажбурий таълим мактаблари ўқитувчиларининг иш ҳақи ерларнинг бюджетларидан тўланади, лекин кейинчалик уларга федерал ҳукумат томонидан тўлиқ қопланади. Австрияда университетларнинг барчаси давлатга қарашли ва асосан федерал давлат бюджетидан таъминланади.
4. Жаҳонда таълимни молиялаштиришнинг замонавий моделлари
Олий таълимни молиялаштириш – олий ўқув юртларида таълим жараёнини амалга ошириш учун молиявий ресурслар билан таъминлаш ва улардан самарали фойдаланиш жараёни. Бунда маблағлардан мақсадли фойдаланиш ва уларнинг қайтарилмаслиги назарда тутилади. Таълимни молиялаштириш энг аввало давлат томонидан амалга оширилади.
Билимларга асосланган жамиятнинг шаклланиши олий малакали мутахассисларни оммавий тайёрлашга ўтиш билан бирга юз беради. Постиндустриал жамият учун вояга етган аҳолининг камида 40% олий маълумотга эга бўлиши зарур. Ишлаб чиқаришда ишчи кучига қўйиладиган талаблар ҳам сезиларли даражада ўзгаради. Умр бўйи таълим олиш меъёрга айланади, муттасил ўқиб-ўрганиш ва янги кўникмаларни ўзлаштириш қобилияти эса ишчи кучининг энг муҳим хусусияти сифатида қаралади.